Eş dost kapitalizmi, özellikle modernleşmesini tamamlayamamış toplumlarda ve Tek Adam rejimlerinde boy veren bir sistem. İktisat ve Siyaset bilimlerinde bu konuya ilişkin olarak Rusya, Türkiye ve bazı Uzak Doğu ülkeleri örnekleri üzerinde durulmaktadır.

Bu rejimlerde Tek Adam etrafında örgütlenen bir yapı, ülkenin kaynaklarını kontrol etme ve kayırmacılığına dayanmaktadır. Batı kapitalizmindeki gibi serbest rekabet ve yarışmadan çok belli kişi ve şirketler ile iktidar arasındaki yakın ilişkiler bütün ekonomik yatırım ve girişimlere damgasını vurmaktadır.

Türkiye’de de siyaset diline girmiş olan “Beşli Çete” tanımı buna örnek verilebilir. Toplu konut, otoyol, hastane, hava alanı gibi ciddi sermaye hareketi olan yatırımların hep belli kişilere ihale edilmesi bu sistemin en belirgin örnekleridir. Bakanlıklardaki atamalarda yine eş dost, yandaş kayırmaları, liyakatsiz atamalar ise bu sistemin işlemesi için devreye sokulan uygulamalardır.

Rejim aynı zamanda seçimle gelen iktidara dayandığı için bu kayırmacılık ilişkileri, aşırı istihdam ve sosyal yardımları da içermekte, medya ve eğitim kurumları buna uygun şekilde dizayn edilmektedir.

Modernleşmesini tamamlayamamış bu ülkelerde pre-modern ilişkiler ile geleneksel topluluklar tekrar motive olmakta ve eş dost kapitalizmine toplumsal (seçmen) zemini oluşturmaktadır. Etnik ve inanç temelli dayanışmaların yükselişi eş dost kapitalizmini beslemekte ve aynı zamanda ondan beslenmektedir.

Rusya’da kiliselerin ve Türkiye’de de dini cemaatlerin yükselişinin içinde bulunduğumuz çağ ile ilgisi de bulunmakla birlikte, eş dost kapitalizmini kolaylaştırıcı unsurları olması da hesaba katılmalıdır.

Özellikle son dönemlerde Türkiye’de de yerleşik hale gelen eş dost kapitalizmi, kendisine uygun siyaset tarzı üretmektedir. Bu nedenle eskisinden farklı olarak sendika ve meslek örgütlerinden çok etnik ve mezhepsel cemaatler siyasette etkili aktör konumuna gelmektedir. Kaldı ki, sendika ve meslek örgütleri de giderek cemaatleşme eğilimine girmektedir.

Bu tarz, hem ülke yönetiminde hem de kent yönetimlerinde egemen siyaset tarzına dönüşmüştür. Bakanlıkların personel alımı ve ihale uygulamaları ile belediyelerinki arasında bir fark yoktur. Bu parti ayrımı olmaksızın geçerlidir.

Devlet ya da kamu bürokrasisi uzmanların bildirdiğine göre 2,5 ya da 3 milyon personele ihtiyaç duyduğu halde, bugün 5,5 milyon personel istihdamı eş dost kapitalizminin ürünüdür. Aynı durum belediyeler için de geçerlidir. Verilen örnekler genellikle belediyelerin de en az yüzde elli daha fazla personele sahip olduğunu göstermektedir. Bazı belediyelerde bu oranlar çok daha vahim sayılara ulaşmaktadır.

Dolaysıyla hem genel siyaset ve ülke yönetiminin işleyişinde hem de belediyelerin işleyişinde eş dost kapitalizminin ürünü olan kayırmacılık egemen olmakta, eşitlik ve liyakat terk edilmektedir.

Belediye başkan adaylarının ziyaret programlarına dikkat ettiniz mi bilmem. Büyük çoğunluğunu hemşehri ve yöre dernekleri oluşturmaktadır. Yöre ve inanç temelli bu derneklerin de kuruluş gerekçesi görünürde her ne kadar kültür faaliyeti olsa da bunlar esas itibarıyla himaye ve kayırmacılığa yönelik olduğu için, genellikle seçim öncelerinde daha faal hale gelmekte, belediye başkan adayları ve meclis üyeliklerinin belirlenmesinde kendilerine ayrımcılık talep etmektedirler.