Seçimler yaklaşırken bir “cari siyaset alfabesi” yapabilir miyim diye düşünüyorum. Bazı kelimelerin anlamlarını toplum olarak yeniden düşünmemiz gereken süreçlerden geçiyoruz çünkü. Ayrıca kelimelerin ait olduğu kişileri bulma huyu olduğunu Tanpınar’da okuduğumdan beri böyle alfabeleri yapmanın yararına inanıyorum. Bunu bugün siyaset için yazıyoruz ama hayatta her zaman gereken ve yerini bulan sözcüklerimiz var güzel dilimizde.

Bugün üç kelimemiz var…

Hırs, kişinin belirli bir hedefe ulaşmak veya bir şey elde etmek için gösterdiği yoğun istek, gayret ve kararlılık… Böyle diyor sözlükler. Etimolojisi ise Arapça ?r? kökünden gelen ?ir?“şiddetli ve bencil istek, arzu” sözcüğünden geliyormuş. Malum, günlük dilde zaman zaman haris, ihtiras, muhteris kelimelerini de kullanırız. Mesela “adam bin yaşına gelmiş, hâlâ bu ne ihtiras” deriz. Ama kimilerinin yazdığı gibi “hırs” ve “hırsız” arasında kulak uyumu varsa da, son deprem günlerinde bu iki kelime başta 270 kadarı tutuklu olan müteahhit için kullanılıyorsa da etimolojik olarak alakası yok. Ama hayatta elbet ilişki var iki sözcük arasında.  Evet hırs, genellikle başarıya ulaşmak için gereklidir, ancak aynı zamanda bireyin hayatında olumsuz sonuçlar da yaratabiliyor.

Hırs, kişinin kendisini geliştirmesine, başarıya ulaşmasına ve zorlukların üstesinden gelmesine de yardımcı olabilir. Ancak aşırı hırs, bireyi başkalarına zarar verebilecek şekilde davranmaya ve hayatın diğer alanlarından vazgeçmeye itebilir.

Bazı aşırı hırslı insanların bu hırsları uğruna aileleri, arkadaşları ve diğer ilgi alanlarından vazgeçebildiklerinin tanığıyım. 

Tabii ki hırsın bir sınırı olmalı. Hırsın insanın yaşamındaki diğer alanlara hatta kendi sağlığına zarar verdiği noktaları görüyoruz çevremizde. Çünkü akıl ile paralel gitmeyen hırs olumsuz sonuçlar yaratıyor. Hırs, kişinin bir hedefe ulaşmak için gösterdiği yoğun istek ve kararlılık olabilir. Ancak, hırsın aklın önüne geçmesi, kişinin mantıksız kararlar almasına, doğru düşünememesine, duygusal tepkiler vermesine ve hedeflerini elde etmek için etik olmayan yollara başvurmasına neden olabiliyor.Böyle onlarca örnek sıralayabilirim.

Hırsın aklın önüne geçmesi durumunda, kişi hedeflerine ulaşmak için normalde yapmayacağı şeyleri yapabiliyor. Hedeflerini elde etmek için uygun olmayan yöntemlere başvurabiliyor, diğer insanların haklarına ve duygularına saygısızlık edebilir ve hatta kendi sağlığını tehlikeye atabiliyor.

Şimdi bu yazdıklarımı hırsı aklının önüne geçmiş birisi okusa ona yararı olur mu?Sanmam.

***

“Utanma”, insanların davranışlarının toplumda kabul edilen normlara uygun olmadığını düşündüklerinde hissettikleri bir duygu… Utanmak, bir hata yaptığımızı, yetersiz kaldığımızı veya toplumda olumsuz bir izlenim bıraktığımızı hissettiğimiz zaman ortaya çıkan bir duygu. Hepimiz zaman zaman “keşke yapmasaydım” deriz, utanırız. Öte yandan “utanma duygusu” insan davranışlarını düzenlemeye yardımcı olan bir sosyal kontrol mekanizmasıdır. Bu duygu, insanların kendi davranışlarını düzeltmelerine ve toplumun beklentilerine uygun hareket etmelerine yardımcı olabilir.

Eski Türkçe- Oğuzcauvut-utanfiilinden evrilmiştir. Bu fiil Eski Türkçe uvut veya ut “utanma duygusu, ar, haya” sözcüğünden türemiş.

Utanma, sosyal bir duygu olduğu için, kültürel farklılıklar nedeniyle farklı toplumlarda farklı şekillerde ortaya çıkabiliyor. Örneğin, bazı toplumlarda utanmak, başarısızlık veya hata yapmakla ilişkilendirilirken, diğer toplumlarda onurun bir göstergesi olarak algılanabilir. Bizde nasıl algılanır biliyorsunuz.

Utanma duygusu doğal bir insani his olduğu için, herkesin zaman zaman utandığı durumlarla karşılaşması normaldir. Ama bazı “utanmazlar, asla utanmazlar.”

Burada Oğuz Aral ustamızı saygı ile analım, yarattığı Utanmaz Adam karakteri yaşamaya devam ediyor.

***

Şeref, genellikle bir kişinin onurunu ve saygınlığını ifade eden bir kavram. Bu kavram, kişinin dürüst, ahlaki, erdemli ve saygın bir şekilde davranmasıyla ilişkilendirilir.Şeref, bir kişinin davranışları ve sözleriyle elde edilen bir değer ve bu nedenle kazanılan bir özellik.

Bir kişinin şerefi, toplumda saygın bir konumda olmasına ve ona saygı duyulmasına neden olabilir. Ancak, şeref, aynı zamanda kaybedilebilen bir özellik. Bir kişinin kötü davranışları, ahlaki ihlalleri veya toplumun kabul etmediği davranışları, şerefini kaybetmesine neden olabiliyor.

***

Okurlarımız bu sözcüklerin kimleri ilgilendirdiğine hemen karar vermişlerdir, eminim.

14 Mayıs’a kadar siyasi alfabeden örnekler vermeye devam edeceğim…