Sofraların kara ve yeşil zümrütü: Zeytin

İçinde salındığı sağlıklı mı sağlıklı ve lezzetli zeytinyağı ekmeğini yumuşatırken, ister hiçbir şey ekleme, istersen de hafif pul biber ve az limonla mutluluğunu artır. Zeytin ve zeytin ağaçları sadeliğin, iddiasız güzelliğin timsalidir. Beklemenin, olgunlaşmanın, iyinin, bereketin, barışın simgesidir. Kah gölgesinde oturduğumuz, kah bir dalını uzatarak gönül kırgınlıklarını bir çırpıda silip attığımız ara bulucumuz, uzlaştırıcımızdır. Samimiyeti, naifliği ve bizdenliğiyle pek çok sevdiğimiz, bin yıllardır güzellik, sağlık ve lezzet kaynağı olan zeytinin Nuh tufanı efsanelere konu olacak kadar köklü bir geçmişe sahip olduğunu biliyor muydunuz? Peki ya zeytinin sadece Ege ve Akdeniz değil, Gaziantep ve Şanlıurfa’ya kadar geniş bir alanda yetiştiğini?

TARİHİ İNSANLIK KADAR ESKİ

Zeytinin geçmişiyle ilgili bilgilerden zeytinyağı ve çeşitleri yazımızda bahsetmiştik. Yine de kısaca anlatarak yolumuza devam edelim. Rivayet odur ki dünyadaki kötülüğü silmek isteyen Tanrı, Hz. Nuh’a her hayvandan dişi ve erkek olmak üzere 2’şer, kuşlardan da 7’şer alıp kendi yaptığı gemiye bindirmesini söyler ve ardından büyük tufan başlar. Zamanla afetlerin azaldığını hisseder ve bir beyaz güvercin gönderirler. Güvercin, ağzında zeytin dalıyla gelir. Bu, yaşam normale döndü demektir. O günden sonra zeytin dalı ve güvercin, barışın simgesi haline gelir. ski Ahit’te zeytin, bereketin ve bolluğun simgesidir. Hakimler Kitabı’nda ise ağaçların, kendine bir kral seçmek için ilk olarak zeytin ağacına başvurduğundan bahseder. Yunan mitolojisinde ise Atina’yı korumak için yarışan Poseidon ve Athena arasında süregelen mücadelenin sonunda Athena, zeytin dalı ile yarışmayı kazanır. Zeytin ağacının ilk olarak Yunanistan’ın Santorini adasında ortaya çıktığı da söylenir. Kimi kaynaklar, Anadolu, İspanya, İtalya, Mısır, Afrika ve hatta Çin’e, Santorini’den yayıldığından bahseder. Ülkemizde Batı’dan Doğu’ya pek çok alanda yetişen zeytinin aynı şekilde çeşitleri de oldukça fazla. Zeytin alırken bölgesine göre alıyorsanız ya da boyutu, tadı gibi detaylara dikkat ediyorsanız, zeytin çeşitlerine bir göz atmanızda fayda var. Böylece kahvaltının yardımcı oyuncusu zeytin seçiminizi daha bilinçli yapabilirsiniz. Merak edenlere zeytin çeşitlerini listeledik.

Edremit/Ayvalık zeytini: Türkiye’nin en iyi zeytinlerinden olup zeytinler orta büyüklüktedir. Ağacın verimi çok iyidir. Siyah zeytini ‘sele zeytin’ tipidir. Yetiştiği bölgeler; Çanakkale, Antalya, Adana, Ege ve Körfez bölgesi, İzmir, İçel, Kahramanmaraş, Mardin

Büyük Topak Ulak Zeytin: Zeytinler iri yuvarlaktır. Etli ve son derece lezzetlidir. Ağacı yayvan, büyük ve geniştir. Yetiştiği bölgeler; Adana, İskenderun, Isparta, Mersin.

Çakır Zeytin: Yağlık zeytindir, yeşil olanları sofralık olarak da değerlendirilir. Verimlidir. Ağacı çok kuvvetli gelişir. Yetiştiği bölge; İzmir.

Çekişte Zeytin: Biz onu yeşil kırma zeytin olarak biliriz. İridir, çabuk olgunlaşır. Olgunlaşması beklenmeden toplanır. Yetiştiği bölgeler; Aydın, İzmir.

Çelebi Zeytini: Zeytinler çok iridir. Meyveleri yeşil sofralık zeytin olarak değerlendirilir. Ağacı orta verime sahiptir. Yetiştiği bölgeler; Bilecik, Gölcük, İznik, Kocaeli.

Çilli Zeytini: Zeytinler oval biçimli ve iri olup küçük çekirdekli ve etlidir. Yeşil zeytinleri sofralık olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; İzmir, Manisa.

Edincik Zeytin: Zeytinler iri ve yuvarlak ve etlidir. Siyah sofralık olarak değerlendirilir. Su oranı yüksek yağ oranı düşüktür. Yetiştiği bölge; Balıkesir.

Eğri Burun Zeytin: Zeytinler küçük, ağacı oldukça verimlidir. Siyah ve yeşil zeytin olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa.

Erkence Zeytini: Zeytinler yağlık olarak değerlendirilir. Orta irilikte olup ağacın verimliliği orta düzeydedir. Yetiştiiği bölge; İzmir.

Domat Zeytin: Zeytinler iri olup etlidir. Yeşil sofralık zeytin olarak değerlendirilir. Ağacına iyi bakılırsa düzenli meyve verir. Yetiştiği bölgeler; Aydın, İzmir, Manisa.

Halhalı Zeytin: Zeytinler orta irilikte olup kendine has nefis bir aroması vardır. Zeytinin rengi koyu, yağ oranı yüksektir. Bu yüzden hem yağlık, hem sofralık olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Mardin.

İzmir Sofralık Zeytin: Zeytinler yeşil sofralık olup oval biçimli ve çok iridir. Verimi düşük olarak nitelendirilebilir. Yetiştiği bölge; İzmir.

Kalembezi Zeytini: Büyüklük olarak irili ufaklıdır ve yağlı bir çeşittir. Siyah çeşidi sofralık olarak da değerlendirilebilir. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Kilis.

Kan Çelebi Zeytin: Çok iri bir zeytin olup olgunlaşma evresinde suyu pembe kırmızı olduğu için bu ismi almıştır. Yağ oranı düşük olup yeşil zeytini salamura için çok uygundur. Yetiştiği bölge; Gaziantep.

Karamürsel Su Zeytini: Kalamata zeytin olarak da bilinir. Zeytin siyah ve çok iridir. Yağı düşük, ağacının verimi iyidir. Yetiştiği bölgeler; Bursa, Kocaeli.

Gemlik Zeytini: Zeytinler koyu siyah renkte olup orta iriliktedir. En belirgin özelliği etin çekirdekten kolayca ayrılmasıdır. Dünyanın en iyi salamuralık zeytin çeşitlerinden biridir. Yetiştiği bölgeler; Adana, Adıyaman, Antalya, Balıkesir, Bilecik, Bursa, İçel, İzmir, Kastamonu, Kocaeli, Samsun, Sinop, Trabzon, Manisa, Tekirdağ, Zonguldak.

Kilis Yağlık Zeytin: Zeytinler küçük olup salkım şeklinde veya mercimek iriliğinde oluşur. Yağ oranı yüksek olup bu zeytinden üretilen yağ da kaliteli olur. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Kilis, Mardin, Şanlıurfa.

Kiraz Zeytin: Olgunlaşmış meyveleri kiraza benzediğinden bu ismi almıştır. Zeytinler iridir, siyah sofralık olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölge; Manisa.

Memeli Zeytin: Meyveleri iri olup hem yağlık, hem de sofralık olarak değerlendirilir. Kırma zeytin olarak da karşımıza çıkar. Yetiştiği bölgeler; İzmir, Manisa.

Nizip Yağlık Zeytin: Meyveleri genelde küçük olup yağ oranı yüksek olduğundan yağlık olarak mükemmel bir çeşittir. Yağlık olması dışında sofralık olarak da değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Kahramanmaraş, Mardin.

Samanlı Zeytini: Tatlı zeytin olarak anılan samanlı zeytinleri orta büyüklüktedir. Elle toplandığı için zarar görmeden sofralara gelir. Yetiştiği Bursa Kocaeli.

Sarı Haşebi Zeytini: Küçük meyveli olup yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir. Ağacı düşük verimlidir. Yetiştiği bölge; Hatay.

Sarı Ulak Zeytin: Meyvesi orta büyüklüktedir, verimlidir, çekirdeği büyüktür. Yeşil ve siyah zeytin olarak iki çeşidi olup yeşil sofralık zeytini çok lezzetlidir. Yetiştiği bölgeler; İçel, Adana.

Memecik Zeytini: Zeytinler iri ve iri çekirdekli olup yeşil sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir. Doğal sızma zeytinyağı için iyi bir kaynaktır. Yetiştiği bölgeler; Aydın, Antalya, Denizli, İzmir, Kahramanmaraş, Kastamonu, Manisa, Muğla, Sinop.

Saurani Zeytin: Küçük meyveli olup yağ oranı yüksek olduğundan genellikle yağlık olarak değerlendirilir. Siyah ve yeşil çeşitleri sofralık olarak da karşımıza çıkar. Yetiştiği bölge; Hatay.

Tavşan Yüreği Zeytin: Meyveleri iri, yağ oranı düşüktür. Verimi orta düzeyde olsa da düzenli ürün verir. Yeşil ve siyah sofralık zeytin olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; Antalya, Karaman, Muğla.

Uslu Zeytin: Meyveleri orta irilikte olup mor-siyah arası bir renge sahiptir. Yağ oranı yüksek olduğundan sofralık olmasının yanı sıra yağlık olarak da değerlendirilir. Yetiştiği bölgeler; İzmir, Manisa, Muğla.

Yağ Çelebi Zeytin: Adından da anlaşılacağı üzere yağlık olarak değerlendirilir. Meyveleri iri olup verimi iyidir. Yetiştiği bölgeler; Gaziantep, Kilis.

Zeytin barışın, bereketin, sağlığın, lezzetin sembolüdür diye, sadece bu kadar da değil. Mesela Canan Karatay zeytinin altından kıymetli olduğunu; çünkü ömrü uzattığını, hayat verdiğini boşuna söylememiştir. Ayrıca doyurucudur da, tokluk hissi verir zeytin. Yağı yemeklere lezzet verirken sağlığımızı da korur. Sadece yemek mi? Cildi yumuşatıp güzelleştiren de zeytinyağıdır. Zeytinyağının faydalarından bahsetmiştik... Say say bitmez. En başta ne demiştik, sabahların daha bir güzel olmasının sebebidir kahvaltıdaki zeytin.