Kapitalist sisteme entegrasyon sürecinde Türkiye’de sınıfların durumu göz ardı edilerek yapılan değerlendirmeler sorunludur.

Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalist sisteme entegrasyon girişimleri yeterince başarılı değildi. 1908-1922 döneminde ikinci defa ekonominin kapitalizme göre örgütlenmesi, 1923’ten sonra Cumhuriyet rejimi tarafından sürdürülmüştür.

Cumhuriyet döneminde ekonomik sistemin inşasında başat sorun, sermaye birikimi yetersizliği olmuştur. Bu nedenle, devletçilik ve karma ekonomi öne çıkmıştır. Böylece sermaye sınıfının gelişmesinin önü açılmıştır.

Ne var ki burjuvazinin gelişmesi ve sermaye birikiminin yeterli düzeye ulaşması, ülkenin çok uzun yıllarını alacaktı.

Kapitalizmin sanayi devrimiyle girdiği yeni dönemde, burjuvazi kendisinden beklenen öncü rolü üstlenemediği için Cumhuriyet rejimi sık sık kesintiye uğramıştır. Demokrasi, bütün kurum ve kurallarıyla işletilememiştir.

Kısacası, burjuva devrimi, burjuvazinin öncülüğünden yoksun, düşe kalka gerçekleşmiştir.

Devletin burjuvazi ile ilişkileri siyaseti belirliyor olmakla birlikte, “baskın devlet-edilgen sermaye grupları” ilişkisi siyasal alanı dejenere etmiştir.

Sadece burjuvazi mi, işçi sınıfı da Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında neredeyse yok hükmündedir. Kendinde sınıf olmaktan kendisi için sınıf olmaya ilerleyen sürecin günümüzde de sol mücadeleye etkisi çok zayıftır.

Geçen yüzyılda veya bu yüzyılda, işçi sınıfı kendisi için sınıf olamadığı gibi sosyalist mücadelede öncü de olamadı; ücret sendikacılığından ibaret mücadeleyle yetindi.

Ekonomik determinizmin bakış açısıyla sınıfların durumu, kapitalist sistemin kuralları ve sınırları içinde mücadeleye elverdiği ölçüde, anlamlı veya anlamsızdır.

Türkiye işçi sınıfı ve burjuvazisi, Türkiye’nin, uluslararası sistemde ancak periferide yer almasına yetecek kadar varlık gösterebildi.

Gerçek bütün çıplaklığıyla ortada, ne burjuvazimiz ne işçi sınıfımız kapitalist sistemde ülkenin önünü açacak, refah payını büyültecek erginliğe ulaşabilmiştir.