Sayıştay’dan İZSU raporu: Gördes’e fazla ödeme!

Metehan UD / EGEDESONSÖZ -  Sayıştay Dairesi Başkanlığı İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketlerinden İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’nün 2022 yılı raporunu açıkladı.

1,383 MİLYARLIK ZARAR
Raporda yer alana mali tabloya göre şirketin 2022 faaliyet giderinin 6 milyar 251 milyon 182 bin 551 TL 9 kuruş olmasına rağmen faaliyet gelirinin 4 milyar 868 milyon 164 bin 28 TL 64 kuruş olduğu ifade edildi. Raporda kurumun geçtiğimiz yıl 1 milyar 383 milyon 18 bin 522 TL 45 kuruş olduğu belirtildi.

Raporda 37 başlık altında mevzuata aykırı olduğu belirtilen bulgular yer aldı.

ÇİĞLİ ATIKSU VURGUSU: ÇEVRE SORUNU
‘Arıtma Tesislerinden Çıkan Çamurların Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi Arazisinde Depolanması ve Biriken Çamurun Şehirde Çevre Sorunu Yaratması’ başlıklı bulguda “İzmir genelinde faaliyette bulunan tüm arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamurlarının tamamının İdare tarafından yirmi yıl boyunca Çiğli AAT arazisinin körfez kenarında depolandığı ve bu depolanan bu arıtma çamurlarının şehirde koku sorunu yarattığı tespit edilmiştir. Madde hükmünde düzenli depolama tesisinin tanımı yapılmış olup Çiğli AAT arazisi, körfezin kenarında İzmir il genelinde arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamurunun İdare tarafından nakliye maliyetine katlanılarak uzun yıllardır depolandığı yer olarak fiili bir düzenli depolama tesisi olarak kullanılmaktadır. Uzun yıllardır İzmir’in tüm arıtma tesislerinden çıkan çamurlarının biriktirildiği sahalarda toplam 2.500.000 m³ çamur biriktirildiği ve bu çamurların il genelinde kötü kokuya sebep olduğu gerek İdare yetkililerince yapılan görüşmelerden gerek yapılan çalışmalardan çıkan sonuçlarla tespit edilmiştir. Bu boyutlardaki çamur stok sahasının rehabilite edilmesi ve çamurun bertarafı için İdarenin çok yüksek maliyetlere katlanacağı da düşünüldüğünde yıllardır plansız olarak stok sahasında çamur birikiminin yapılması, İdare bütçesine büyük bir maliyet olarak yükletilmiştir. 2022 yılı ortalarından itibaren İdare tarafından arıtma tesislerinden çıkan yeni çamurların bu sahalara nakledilmemesine ve arıtma çamurunun GFB veya Çevre İzin ve Lisans Belgesi bulunan atık işleme tesislerine (atık yakma ve beraber yakma, düzenli depolama, atıktan türetilmiş yakıt hazırlama, çamur kurutma vb.) gönderilmesine karar verilmiştir. Böylece Çiğli AAT bölgesindeki çamur stokunun artışı engellenmiştir. Sonuç olarak, Çiğli AAT çamur stok sahasının üzerinde bulunan 2.500.000 m³ çamurun rehabilite edilmesi ve İzmir il genelinde yarattığı kötü koku sorununun ortadan kaldırılması gerekmekte olup sonraki süreçte İdarenin arıtma tesislerinden çıkan çamurlarının çamur bertaraf tesislerinde bertaraf edilmesi yöntemine devam etmesi ve İzmir Körfezinin kıyısında Çiğli AAT arazisinde çamur depolaması yapılmaması gerekmektedir.” denildi.

‘ÇİĞLİ ATIKSU İZİNSİZ’
‘Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinin Çevre İzni veya Geçici Faaliyet Belgesinin Bulunmaması’ başlıklı bulguda da “Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinin çevre izni veya geçici faaliyet belgesi bulunmama gerekçesiyle İl Müdürlüğünce idari para cezası kesildiği görülmüştür . Ancak yapılan incelemelerde, söz konusu tesisin geçici faaliyet belgesi veya çevre izni bulunmadığı ve bu sebeple Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü tarafından ceza kesildiği görülmüştür Sonuç olarak, İdare tarafından söz konusu tesisin faaliyette bulunması adına gerekli izinlerin alınarak İl Müdürlüğü tarafından yapılacak denetimlerde ceza sonucunu doğuracak eksikliklerin ortadan kaldırılması gerekmektedir.

63 MİLYONLUK CEZA ÖDEMESİ
‘AYKOME Yönetmeliği’nde Belirlenen Yükümlülüklerin Yerine Getirilmemesi Sebebi ile Ceza Ödenmesi’ başlıklı bulguda da “İdare tarafından bazı yapım işlerinde AYKOME Yönetmeliği’nde belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi sebebi ile ceza ödendiği görülmüştür. Yapılan incelemelerde, İdarenin 2022 yılı içerisinde çeşitli tarihlerde; çalışmalarda emniyet tedbirlerinin alınmaması, üst kaplama onarımlarının yapılmaması, çalışma alanının temizlenmemesi gibi sebepler ile toplamda 63.000,00 TL ceza bedeli ödediği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, İdarenin yapmış olduğu çalışmalarda AYKOME Yönetmeliği’nde yer alan müeyyide hükümlerini dikkate alarak çalışmalarını yürütmesi, kaynaklarının ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak adına önem arz etmektedir.” ifadeleri yer aldı.

RUHSATSIZ ATIKSU İŞLETMELERİ
‘Bazı Endüstriyel Atıksu Üreten İşletmelerin Bağlantı Kalite Kontrol Ruhsatı Olmaksızın Faaliyette Bulunması’ başlıklı bulguda da “İZSU Atıksuların Kanalizasyon Şebekesine Deşarj Yönetmeliği kapsamında endüstriyel atıksu üreten işletmelerden bazılarının bağlantı kalite kontrol ruhsatı almaksızın faaliyette bulundukları, dolayısıyla endüstriyel atıksuların kontrolsüz bir şekilde kanalizasyon şebekesine akıtıldığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak, BKK ruhsatı olmadan faaliyette bulunan endüstriyel atıksu kaynağı işletmelerin tespit edilmesine yönelik idare abone yönetim sistemi, vergi daireleri, sosyal güvenlik kurumları, ticaret ve sanayi odaları ve belediyelerden işyeri sorgulamaları yapılması ve tespit edilen işletmelerin Yönetmelik’e uygun şekilde ruhsatlandırılması ve denetim işlemlerinin takip edilmesi gerekmektedir.” denildi.

BAZI İLÇELER İÇİN KAÇAK UYARISI
‘Bazı İlçelerde Su Kayıp Kaçak Oranının Yüksek Olması’ başlıklı bulguda ise “darenin hazırlamış olduğu 2021 Yılı Su Kayıpları Yıllık Raporunda, bazı ilçelerde gerçekleşen su kayıp kaçak oranının, yani gelire dönüşmeyen su oranının, mevzuatta belirtilen sınıra göre yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu ilçelerde su kayıp kaçak oranı; Torbalı %44,06, Seferihisar %43, Kiraz %56,68, Kınık %57,5, Foça %44,3, Beydağ %47,04, Bergama %48 olarak tespit edilirken merkez 11 ilçede bu oran %28,44 olarak gerçekleşmiştir. İdare tarafından verilen cevapta da görüleceği üzere 2022 yılına ait İdarenin su kayıp kaçak oranı ortalama olarak merkez İlçelerde %27,95, 30 İlçe ortalaması %28,31 oluduğu ifade edilmiş olsa da 2021 Yılı Su Kayıpları Yıllık Raporunda bu oran merkez ilçelerde %28.44, diğer ilçelerde %33,56 olarak gerçekleşmiştir. Yapılan incelemelerde İdarenin merkez 11 ilçede mevzuatta belirtilen oranın altında olduğu görülmüş olup bazı ilçelerde bu oranın çok üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Madde hükümlerinde Yönetmelik yayım tarihinden itibaren büyükşehir belediyeleri beş yıl içinde su kayıp oranını %30’a kadar indirmekle yükümlü olduğunu ve Yönetmelik kapsamında çıkarılacak teknik usuller tebliğinde verilen yöntemlerle gerekli faaliyetleri yürütmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca sorumluluklarını yerine getirmeyenlerin 2560 sayılı Kanun ve diğer mevzuat hükümlerince sorumlu olduğu ifade edilmiştir. Sonuç olarak İdarenin belirtilen ilçelerde mevzuatta belirtilen yöntemlerle su kayıp kaçak oranını belirtilen sınırın altına düşürmesi kamu kaynaklarının etkin kullanımı açısından gereklidir.” ifadeleri yer aldı.

Raporda ayrıca Beydağ ve Kınık ilçelerinde atıksu arıtma tesisi olmadığı da belirtildi.

‘CEZAİ HÜKÜMLER İŞLETİLMEDİ’
‘İdarenin Elektrik Enerjisi Tedarik Ettiği Belediye Şirketinin İdareyle Sözleşmesini Tek Taraflı Olarak Feshetmesine Rağmen Sözleşme Cezai Hükümlerinin İşletilmemesi’ başlıklı bulguda da “ İdare ile İzmir Elektrik Tedarik Anonim Şirketi arasında 05.01.2022 tarihinde yapılan sözleşme ile İdarenin elektrik enerjisi alımı ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 01.02.2022 tarihinden itibaren 2022 yılı için yeniden yapılacak ihale sonuçlanıncaya kadar olan süre zarfında elektrik alımlarının İzmir Elektrik Tedarik Anonim Şirketinden temin edileceği bağıtlanmıştır. Sözleşme hükümlerinde üzere sözleşmenin tek taraflı olarak haksız yere feshetmesi durumunda ödeyeceği ceza tutarı belirtilmiş olmasına rağmen İdare tarafından bu cezaya ilişkin bir tahakkuk veya ihtar yapılmamıştır. Sonuç olarak, İdare tarafından sözleşme hükümleri uygulanarak söz konusu Şirkete ceza bedelinin tahakkuk ettirilmesi gerekmektedir.” denildi.

LİMAN VE MARİNALARA UCUZ SU
‘İdarenin Şebeke Hattı veya Kuyularından Elde Edilen Sularla Gemilere Su Satışı Yapılan Liman ve Marinalara Uyguladığı Su Tarifesinin Düşük Kalması’ başlıklı bulguda da “İzmir ili genelinde faaliyette bulunan marina ve limanlara ticarethane tarifesi üzerinden su bedellerinin tahakkuk ettirildiği görülmüş olup bu tarifeye ilişkin tutarların liman ve marinalarda gemilere verilen su hizmeti karşılığında elde edilen bedel ile kıyaslandığında düşük kaldığı tespit edilmiştir. Liman hizmetleri, deniz taşımacılığında gemilerin limana yanaşma, giriş ve çıkış zamanlarında gemiye sunulan hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetlerden olan limanlarda ve marinalarda gemilere kullanma veya içme suyu tedariki hizmeti şehir şebeke suyu veya artezyen kuyulardan tedarik edilen sulardan karşılanmaktadır. Bu doğrultuda liman ve marinalarda gemilere sunulan bu hizmetin TL/m³ olarak karşılığı, İdarenin bu abone grubuna özel bir tarifesi olmaması sebebiyle ticarethane tarifesi üzerinden hesaplanan tutarın 3-4 kat yukarısında belirlenmektedir. Belirtilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere vermiş olduğu su ve kanalizasyon hizmetlerine belirli kar oranı belirlemek zorunda olan İdarenin, bu yerlere ait tarifeleri yeniden gözden geçirmesi gerekmekte olup şebeke ve artezyen kuyulardan elde edilen suyun satışı sonucu ortaya çıkan gelirin daha adil bir şekilde bütçeye gelir kaydedilmesi, yatırımlarının tamamını mahalli müşterek nitelikte ihtiyaçları karşılanması için yapan ve bu hizmetleri elde ettiği gelirle idame ettirmek zorunda olan İdare için uygun olacaktır.” İfadeleri yer aldı.

63 MİLYONLUK ZARAR
“Proje Kredisinin Geri Ödemesi Döviz Cinsinden Yapılmasına Rağmen Türk Lirası Olarak Değerlemesi Sebebiyle Kurumun Zarara Uğratılması” başlıklı bulguda ise “İdarenin 30.04.2013 tarihinde yaptığı sözleşme ile yurt dışı kaynaklı Çiğli 4. Faz Atıksu Arıtma Tesisi İnşaat Projesi için 2014 yılında 3 parça olarak kullanmış olduğu toplamda 28.000.000,00 Euro kredinin alındığı tarihlerde Türk Lirasına çevrildiği ve 2022 yılı sonu itibarıyla İdare hesabında Türk Lirası olarak değerlemesinin yapıldığı görülmüştür. IFC (International Finans Corporation) ile yapılan sözleşme neticesinde İdarenin kullanımına verilen 28.000.000,00 Euro kredi, 24.09.2014 tarihinden itibaren Çiğli 4.Faz Atıksu Arıtma Tesisi İnşaat Projesi için kullanılmaya başlanmış ve 3 parça halinde gelen kredi geldiği tarih itibarıyla Türk Lirasına çevrilmiş ve ilgili inşaat projesi için harcanmaya devam edilmiştir. Sonuç olarak, Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği’nin ilgili hükümlerine aykırı olarak proje kredisinin geri ödemesi döviz cinsinden yapılmasına rağmen Türk Lirası olarak değerlemesi sebebiyle İdare 63.688.663,55 TL zarara uğratılmış olup kamu kaynağı kullanan İdarenin bu kaynaklarının kullanılmasında görevli ve yetkili olan kurul ve kişilerinin bu kaynakları ekonomik kullanması gerekmektedir” denildi.

GÖRDES BARAJI BULGUSU
‘Yeterli Su Alınamayan Barajın Bedelinin DSİ’ye Ödenmesi’ başlıklı bulguda da şu ifadeler yer aldı:

 “İdare ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) arasında İzmir iline içme, kullanma ve endüstri suyu sağlanması amacıyla Gördes Barajı ile ilgili 16.11.2006 tarihinde, yapım bedelinin yarısı, su verilmeye başlandıktan sonra İZSU tarafından karşılanmak üzere bir protokol imzalanmış, protokol gereği İZSU’nun, kendisine düşen payı barajdan su verilmeye başlandıktan sonra ödemeye başlaması gerekirken, su verilmeye başlanmadan; tam olarak su verilemeyen (suyun hiç verilemediği ya da tahminlerden çok daha düşük oranlarda verildiği) dönemler için DSİ tarafından gecikme faizi ile birlikte bedel talep edilmiş, bu da İZSU açısından satamadığı suyun maliyetine katlanmak durumunda bırakılmış, bütçesinde karşılıksız bir yük oluşturmuştur. Protokole göre yapımı gerçekleştirilen ve maliyetine ortak olunan Gördes Barajı’ndan İzmir’e her yıl yaklaşık 59 milyon m³ su verilmesi planlanmaktayken 2011-2020 yılları arasındaki on yıl içinde İzmir’e gelmesi gereken 590 milyon m³ su yerine, bu suyun %23,3’üne karşılık gelen 137,6 milyon m³’ü gelmiştir. Alınması gereken su miktarı ve alınan su miktarı kıyaslanıp çıkan sonuç, tahakkuk eden ödeme tutarına oranlandığında, eğer alınan suyla orantılı bir ödeme yapılacak olsaydı, İZSU Genel Müdürlüğü tarafından yapılması gereken ödeme tutarının 25.328.537,10 TL olması gerekirdi. Bunun sonucu olarak; gelirlerinin yaklaşık %80’ini su satışından elde eden bir kuruma, dağıtımını yapacağı suyu vermeden, başka bir ifadeyle, taahhütlerini tam olarak yerine getirmeden, maliyet yüklemek, ana iştigal alanının (su satışı) birim maliyetini yükseltmek anlamına geleceğinden, kent sakini olan her abonenin ek maliyete katlanmasına sebep olmaktadır. Anılan nedenlerle, DSİ’nin standart olarak su idarelerine uyguladığı ve imzalattığı bu tür maliyet ortaklı yatırım projelerinde, iyi bir projelendirmeden başlayarak, karşılıklı yükümlülüklerin adil şekilde belirlendiği, ürün maliyet unsurunun da göz önünde bulundurulduğu bir ödeme planı ve protokol düzenlemesine gidilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.