Çakırcalı Efe'nin İngiliz sırları!

Tarihçi Doç. Dr. Sabri Yetkin’in yazdığı kitaba göre 1838’de İngilizlerle imzalanan Baltalimanı Ticaret Anlaşması’nın ardından Osmanlı ekonomisi tam olarak dışa açıldı. Hürriyet'ten Musa Kesler'in haberine göre, anlaşma hükümleri ağırlıklı olarak İngiliz tüccarların lehineydi. İngiliz tüccar aileleri kısa sürede Ege ticaretine hâkim oldu. Whittall, Wilkinson ve Forbes aileleri Avrupa bağlantılı bu tüccarların önde gelenleri idi.

EGE’NİN TİCARİ HÂKİMLERİ
Bu aileler Ege’nin değerli tarım ürünlerinin ticareti dışında bölgeye büyük yatırımlar da yapmaya başladılar. Whittall Ailesi Ödemiş’te cıva madeni işletmeye başladı. Forbes Ailesi’nin kurduğu meyan kökü işletmesi bu konuda dünyadaki en büyük işletmelerden biriydi. Avrupa’ya ihraç edilen meyan kökü sayesinde milyonlar kazanıyorlardı. Ancak bölgede eşkıya faaliyetleri de çok ciddi boyuttaydı. Rum çetelerinin yanı sıra yerli efelerin kurdukları çeteler Ege kıyılarında ve iç kesimlerle faaliyetteydi. En önemli faaliyetleri ise kervanlara saldırmak ve tüccarlardan haraç ve fidye almaktı. Whittall’lerin çocukları 1887’de Rum çetesi tarafından kaçırılmış, fidye ödendikten sonra serbest bırakılmıştı. Forbes’ların meyan kökü işletmesi de yine başka bir Rum çetesi tarafından basılmıştı.

ÇETELERE KARŞI KORUMA
Kitaba göre bu tüccarlar hem kendilerini diğer çetelere karşı korumak hem de kendilerine saldırmasını önlemek için Çakırcalı Efe ile “işbirliği” yaptılar. Özellikle Whittall Ailesi ile Çakırcalı Efe arasında “büyük yakınlık” vardı. Onlardan silah yardımı alan Çakırcalı, Whittall Ailesi vasıtasıyla İngiltere’nin Aydın konsolosuyla da tanışmıştı. 1904 Mart’ında Çakırcalı’yı “düze indirmek için” görüşmeler başladı. Çakırcalı’nın istediğiyle kendisiyle görüşecek üç kişilik heyete “Mösyö Whittall” de dahil oldu. Affedilerek düze inmeyi kabul eden Çakırcalı anlaşmanın kefili olarak yine “Mösyö Whittall” şartını koymuştu. Çakırcalı iki yıl sonra anlaşmayı bozup tekrar eşkıyalığa başlayınca İzmir Valiliği Forbes ve Whittall ailelerini aracı olarak görevlendirmişti. Çakırcalı, İngiliz gazetelerine Haber olacak kadar şöhretliydi. Ayrıca faaliyetleri İngiliz Avam Kamarası’nda bile gündeme gelmişti.

ÇERKES FEDAİLER ÖLDÜRDÜ
Çakıcı olarak da bilinen, adına türküler yakılan Çakırcalı Mehmet Efe, bölgedeki Arnavut ve Çerkes gruplara da saldırıyordu. Aralarında kan davası vardı. Şöhretli Çerkes fedaileri Kuşbaşı Eşref ve kardeşi Kuşçubaşı Sami’nin de içinde olduğu bir Çerkes grubuyla girdiği çatışmada 17 Kasım 1911’de öldürüldü. Adamları cesedinin tanınmasını önlemek için de başını ve ellerini kesip götürmüş, vücudunda belirgin izler olan bir bölgenin ise derisini yüzmüştü. Birçok kez affa uğrayan Çakırcalı’nın 15 yıllık eşkıyalık sürecinde en az bin kişiyi öldürdüğü kayıtlara geçti.

FORBES VE WHITTALL AİLELERİ
İskoçya kökenli Forbes Ailesi’nin bir kolu ABD’ye göçerek Boston’un üst sınıfını oluşturan ailelerden biri oldu. Ünlü Forbes dergisi, ailenin bu kolu tarafından yayınlandı. Bir başka kolu ise İngiltere üzerinden İzmir’e göçerek buradaki en güçlü “Levanten” ailelerden biri oldu. Whittallerin ikinci kuşağı ise İstanbul’a göçerek Moda’ya yerleşti ve bu bölgenin en bilinen ailelerinden biri oldu. Moda’daki “Vitol Çıkmazı” adlı sokak adını bu aileden alıyor.

FORBES’LARIN İZMİR YATIRIMLARI
Forbes Ailesi Meyan kökünün ilk fabrikasını 1854’te Aydın’da kurdu. Çok ucuza mal ettikleri bu ürünü, kurdukları fabrikada işleyip içki ve ilaç sanayisinde kullanılmak üzere dünya pazarına sundular. 1856 yılında Anadolu’daki ilk demir yolu İzmir-Aydın arasında yapıldı. Böylece Forbes Ailesi’ne servet kazandıran meyan kökünün nakliyesi daha da kolaylaştı. Bu fabrikaya Rum çeteleri baskın yapmıştı.