Büyükşehir'in ESHOT desteği 970 milyona dayandı!

Oktay GÜÇTEKİN / EGEDESONSÖZ - AK Parti Grup Sözcüsü Hakan Yıldız'ın imzasını taşıyan, İzmir Büyükşehir Belediyesi bünyesinde yer alan ESHOT'un 2021 yılı mali harcamaların incelendiği Denetim Komisyonu raporuna ilişkin şerhin ayrıntıları ortaya çıktı.

İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan sübvanse desteğinden, bütçenin eksi bakiye vermesine; envanterde bulunan ayan çeşitliliği ve yedek parça stokundan, 'yabancı kaynak' eleştirilere kadar bir çok konuda önerilerin yer aldığı raporda, 10 maddelik görüşe yer verildi.

Rapor şu şekilde;
1. Geride bıraktığımız 2021 yılında İzmir'de toplu taşımanın ana unsurunu ESHOT Genel Müdürlüğüne bağlı lastik tekerlekli araçlar oluşturmaktadır. 2021 yılında tüm ulaşım metotlarında yapılan 349.547.592 toplam yolculuğun 162.947.697 biniş adedini diğer bir ifade ile toplam yapılan yolculuğun yüzde  46,61 ini ESHOT Genel Müdürlüğü gerçekleştirmiştir.

ESHOT' un 2019 ve 2020 yıllarında olduğu gibi 2021 yılında da COVID salgınının etkisiyle biniş kayıpları yaşaması, hasılat ve gelir kayıpları yaşaması nedeniyle borçlanmaya giderek geçmiş dönem borç ödemeleri ile birlikte bütçesinin yüzde 11,39'u olan 232 milyon TL borç (Anapara, Faiz ve BSMV) ödemesi yapmıştır. 2022 yılında da bütçesinin yüzde 16'lik kısmını borç ödemeye ayıracağı planlamıştır.

2021 yılında İzmir Büyükşehir Belediyesinden ESHOT Genel Müdürlüğü'ne 970.039.459,20 TL finansman desteği sağlanmıştır. Mevcut veriler ışığında yapılan değerlendirmeye göre; özellikle akaryakıt maliyeti başta olmak üzere, yedek parça vb. girdi maliyetlerinin ciddi anlamda artış göstermesi nedeniyle 2022 yılında bütçede öngörülen 900.000.000,00 TL finans desteğinin yetmeyeceği ve finans desteğinin artarak devam etmedi gerektiği tarafımdan öngörülmektedir. Büyükşehir Belediyesinin finans desteği her yıl giderek artacak ya da ESHOT Genel Müdürlüğü işletme giderleri için borçlanmak zorunda veya girdi maliyetlerini karşılayabilmek için tarife değişiklikleri yapmak zorunda kalacaktır. ESHOT Genel Müdürlüğü'nün finansman ihtiyacının çözüme kavuşturulması gerekmektedir.

2. ESHOT Genel Müdürlüğü 2021 yılı bütçesini 326.854.348,47 TL eksi (zarar) bakiyesi ile kapatmıştır. Kredi taleplerinde finans kuruluşlarınca bilançonun eksi bakiye ile kapanmış olması istenen durumlardan biri değildir. İzmir Büyükşehir Belediyesi ve ESHOT Genel Müdürlüğü arasında yıl sonunda koordine edilerek (Büyükşehirden yardım olarak para aktarılması da dahil) ESHOT Genel Müdürlüğü bütçesinin mutlaka artı (kar) bakiyesi ile kapatması yönünde gerekli çalışmaların yapılması sağlanmalıdır.

3. ESHOT Genel Müdürlüğünce 2019, 2020 ve 2021 yıllarında 652.309.612,49 TL bedelle toplam 457 adet otobüs alımı yapılmıştır. Servise hazır otobüs yaş ortalaması 7,14 olup, sefere sunulan otobüs filosunun yaş ortalaması ise 5,47'dir. ESHOT Genel Müdürlüğü 2021 yılı sonu itibariyle toplam 1790 adet otobüs sayısına ulaşmıştır. Daha önceki yıllara ait denetim sonucunda; ESHOT Genel Müdürlüğü otobüs filosunun yaş ortalamasının 10 yılın üzerinde olduğu tespit edilmiş iken günümüz verilerine göre alımı yapılan 457 adet otobüsün filoya dahil olmasıyla birlikte bu bulguyla ilgili iyileşme saptandığı görülmüştür. ESHOT Genel Müdürlüğü 2020 yılında başlattığı yenileme çalışmalarını bu yil da devam ettirerek yeni otobüs alımının yanı sıra filosundaki araçları yenilemeyi sürdürmüştür. Ayrica alınan yeni otobüsler ve yenilenen otobüslerle birlikte 2019 yılı ile mukayese edildiğinde yaklaşık 5.408.000 litre akaryakıt tasarrufuna gidildiği azami ölçüde ekonomik anlamda da tasarruf edildiği saptanmıştır. Bununla birlikte 2020 yılı başında tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgını nedeniyle biniş sayısında düşüş meydana gelmesi ve son dönemde meydana gelen kur artışı nedeniyle akaryakıt fiyatlarındaki dalgalanmanın kurum gelirlerinin giderlerini karşılama oranını düşürdüğü ayrıca saptanan diğer bir husustur.

4. 2021 yılında devam etmekte olan COVID-19 salgını ile mücadele kapsamında ESHOT Genel Müdürlüğü açık ihale yöntemi ve doğrudan temin yöntemi ile parasal limit sınırları içerisinde toplam 1.640.000 adet maske alimı yapmış olup ayrıca, İzmir Büyükşehir Belediyesi Meslek fabrikasından 161.750 adet ve II Sağlık Müdürlüğünden temin edilen 565.300 adet toplamda 2.367.050 adet tıbbi maske ile ihtiyacın karşılandığı görülmüştür.

5. Önceki yıllarda yapılan denetim sonuçlarına göre ESHOT envanterinde 10 ayrı markada 22 tip otobüs bulunduğu, bunun her bir araç için yedek parça stoğu yapılmasını gerektirdiği ve but nedenle finans maliyetini yükselteceği, aynca çok sayıda marka ve tipteki otobüsün bakım maliyetlerini de arttıracağı, bu nedenle marka ve modellerde azalmaya gidilmesi gerektiği saptanmıştır. 2019,2020 ve 2021 yıllarında alımı yapılan tek tip marka (OTOKAR) ve 3 tip otobüs. (solo, körüklü ve midibüs) ile filodaki otobüs marka ve tip çeşitliliğinin azaltıldığı görülmüştür. İlerleyen yıllarda bu alımların kuruma olan ekonomik yararlarının daha fazla olacağı öngörülmektedir.

6. Kamu kurumlarında mal ve hizmet tedariğinde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 19'uncu maddesinde belirtilen açık ihale usulü esas kabul edilmektedir. Aynı kanunun diğer maddelerinde bulunan alim usulleri ise tali olarak belirlenmiştir. Daha önceki yıllarda yapılan denetim sonucuna göre ESHOT Genel Müdürlüğü envanterinde 10 ayrı markaya ait 22 tip otobüs bulunması durumundan dolayı, stok maliyetini arttırmamak amacıyla doğrudan alımların tercih edildiği, bu alımların (21f, 22d) oranının önceki dönem denetim sonucunda yüzde 6,5 olduğu, bu oranın yasal limit dahilinde kalsa dahi 28.602.329 TL gibi büyük bir rakamı bulduğu, bu alımların miktarının şeffaflık ve etkinlik adına daha da azaltılması gerektiği tespit edilmiştir. Bu bulguyla ilgili 2021 yılı meclis denetimimizde yaptığımız incelemede; ESHOT Genel Müdürlüğünce yapılan doğrudan alımların (21f,22d) oranının mal alımlarında yüzde 3,84'e, hizmet alımlarında ise yüzde 0.16'ya indirildiği görülmüştür.

7. İzmir kentinin toplu taşıması ile ilgili ESHOT, IZULAŞ ve IZTAŞIT (lastik tekerlekli araçlar), METRO A.Ş. (metro ve tramvaylar), Izmir Büyükşehir Belediyesi ve TCDD iş birliğinde IZBAN ile İZDENIZ (deniz taşımacılığı) olmak üzere 1 bağlı kuruluş, 4 şirket ve 1 Kooperatif faaliyet göstermektedir. Tüm dünya ülkelerinde yerel yönetimlerin toplu ulaşımı sübvanse ettiği gibi İzmir Büyükşehir Belediyesi de bağlı kuruluş ve şirketlerini sübvanse etmektedir. Her yıl şirketlerin sermayelerini çoğaltıp-azaltmak gibi mali enstrümanlarını kullanarak ya da doğrudan mali yardımlarda bulunarak veya yolcu gemisi, metro çekeri, tramvay satın alarak bu kuruluşlarına vermektedir. Bu çok parçalı sistemin yeniden gözden geçirilerek yapılandırılması gerekmektedir. Toplu ulaşımın bu çok parçalı durumunun profesyonel bir çalışma ile yeniden değerlendirilmesi ve tekerlekli araçlar ve raylı sistemin tek elden yönetilmesinin planlama, koordinasyon ve yönetimde etkinliği arttıracağı ve yönetim giderlerini azaltacağı değerlendirilmektedir.

8. ESHOT Genel Müdürlüğünde bir önceki dönemde eleştiri konusu olan vekâleten müdürlük görevini yürütmek konusunda, 2021 yılında görevde yükselme sınav sonucu 16 şube müdürü daha asaleten görevlendirilerek asil görev yapan şube müdürü sayısı 32'ye yükselmiş 19 şube müdürünün vekaleten görev yaptığı olumlu gelişme olarak görülmüştür.

9. ESHOT Genel Müdürlüğünün kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarında yıllar itibariyle artış olduğu tespit edilmiş olup, 2021 yılı itibariyle kısa vadeli yabancı kaynaklar önceki dönemlere göre yüzde 105,80 oranında artarak 994.552.791,07 TL ye, uzun vadeli yabanci kaynaklar ise yine önceki dönemlere göre yüzde 60,97 oranında aratarak 683.380.111,38 TL'ye ulaştığı görülmüştür.

2020 ve 2021 yıllarında (pandemi sürecinde) yolcu sayılarında yaşanan azalmaya paralel olarak bilet gelirlerinde azalma yaşanmış, buna rağmen otobüs seferlerinde Covit-19 salgınının önlenmesi adına azalma olmaması giderleri arttırmıştır. Bu nedenle borçlanma yoluna gidilerek borç stokunun arttığı görülmüştür. Kısa ve uzun vadeli borç stokunun mali yapının sürdürülebilmesi için azaltılması gerekmektedir.

10. Olumsuz faaliyet sonuçları ve İzmir Büyükşehir Belediyesinden alınan yardımların yıllar itibariyle artarak devam ettiği görülmüştür. Buna göre olumsuz faaliyet sonuçları bir önceki yıla göre yüzde 49,92 oranında artarak 326.854.348,47 TL'ye, (önceki dönem 163.151.666,71 TL) Büyükşehir Belediyesinden alınan yardımlar ise bir önceki yıla göre yüzde 71,21 oranında artarak 970.039.459,20 TL'ye (önceki dönem 690.816.474,24 TL) ulaştığı görülmüştür.

ESHOT Genel Müdürlüğünün 2021 yılında zarar ettiği görülmüş olup, bu yapı öz kaynakların azalmasına neden olmuştur. Ayrıca ESHOT Genel Müdürlüğü'nün İzmir Büyükşehir Belediyesi'nden aldığı yardım yıllar içerisinde artmıştır. ESHOT Genel Müdürlüğü'nün öz gelirlerinin yani faaliyet gelirlerinin arttırılarak gelir gider dengesinin sağlanması gerekmektedir.

İzmir Büyükşehir Belediyesi 2020 Denetim Raporu'nda yer alan ve dayanağı 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun "Belediye başkanı görevi süresince ve görevinin sona ermesinden itibaren iki yıl süreyle, meclis üyeleri ise görevleri süresince ve görevlerinin sona ermesinden itibaren bir yıl süreyle belediye ve bağlı kuruluşlarına karşı doğrudan veya dolaylı olarak taahhüde giremez, komisyonculuk ve temsilcilik yapamaz" olan maddesine bakıldığında, 2020 denetim raporundaki BULGU 1 ve BULGU 2 olarak yer alan muhalefet şerhinin 2021 yılı için yapılan incelemelerde dikkate alındığı görülmüş, muhalefet olarak yapılan eleştirinin esas olarak, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan iş ve işlemlerde kurallara uygun, İzmirlilerin emanetinin doğru şekilde korunması bakımından yapıcı yönde olduğu dikkat çekmiştir.