Ege’de bayram haftası başladı. 26 Ağustos’ta başlayan Büyük Taarruz kutlamaları 17 Eylül’e kadar kasaba kasaba, köy köy devam edecek. Geçtiğimiz Cuma ve Cumartesi günleri, ‘Büyük Taarruz’un 95. yıl dönümü nedeniyle, Efeler Diyarı Bergama’da düzenlenen Birinci Zeybek Festivali de, bu kutlamaların bir parçasıydı. Anlatılması zor, çok duygulu anlar yaşadık. Coşkulandık, hüzünlendik, keyiflendik, eğlendik… Çoluk çocuk tüm Bergamalıların büyük ilgi gösterdiği bu etkinliğe, gelecek yıl İzmir’den özel gruplarla gitmenin hayalini kuruyorum şimdiden.

Festivalde birbirinden güzel etkinlikler arasında (çok modern ve işlevsel bir yapı olarak tasarlanıp kente kazandırılan) Bergama Kültür Merkezi’nde Mustafa Ali Kasap’ın resim, Abdurrahim Karademir’in fotoğraf sergileri son derece kayda değerdi; “Zeybekler ve Bergama Zeybek Kültürü” konulu panel ise fevkalade bilgilendirici… Moderatörlüğünü Kemal Ergen’in üstlendiği panelde, ‘Usta’ zeybek öğreticilerinden  Vehbi Yazıcıoğlu ve Volkan Timurşah; ‘Halk Oyunları’na hem gönül hem de büyük hizmet veren Prof. Dr. M. Öcal Özbilgin, Araştırmacı Abdurrahim Karademir ve Öğretim Gör. Tarkan Erkan; ‘Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Başkanı’ Prof. Dr. Kemal Kocabaş ile ‘Zeybek Kaynak Kişisi’ İlker Arol gibi değerli isimler vardı. (Bu arada küçük bir eleştiri: Birbirinden kıymetli bu isimlerin tümü bir oturumda konuşmacı olunca, zaman sorunu nedeniyle ağız tadıyla dinleyemedik. Hepsi de konusunda uzman ve belli ki çok güzel hazırlanmışlar, ama ne yazık ki zaman sınırlı…)    

Yeni şeyler öğrendiğim bir panel olduğunu itiraf etmeliyim. Malum, Ege Bölgesi deyince, akla önce Efeler ve Zeybekler geliyor. Mert, cesur, atılgan, haksızlığa karşı dik duran bu güzel insanlar geliyor. Bergama’da yaşayan Zeybek Kültürü ise bunlar içinde en geniş kapsamlısı belki de… Öcal Özbilgin ve Tarkan Erkan, “Bergama Oyunları ve Oyun Müzikleri”ni örneklerle anlatarak nefis bir sunum yaptılar. Usta halk dansları öğreticilerinden de öğrendik ki, zeybek oyunları ‘kadın zeybeği’, ‘kent zeybeği’ ve ‘kır zeybeği’ olarak da sınıflandırılırmış. Ege’nin birçok yerinde oynanan zeybeğin ağır ve gösterişli olanlarına Aydın, Bergama, Muğla ve Manisa illeri ile birlikte İzmir’de de rastlanırmış. En güzellerinden bir tanesi olan ‘Koca Arap Zeybeği’ni şahsen izlemeye de dinlemeye de doyamam.

Köy Enstitülü öğretmen bir babanın oğlu olan Prof. Dr. Kemal Kocabaş’ın sunumu ise başlı başına bir yazı konusu… Kemal Hoca’nın sunumundaki ‘Köy Enstitüleri’nde her sabah (derslerden önce) hem spor yapmak hem de geleneğe sahip çıkmak adına oynanan halk oyunları görüntüleri, tüylerimizi diken diken etti. Mandoline olan sevgimiz, saygımız biraz daha arttı.    

Kemal Hocamın dediği gibi, Cumhuriyet, her şeyden önce bir ‘kültür’ devrimiydi. O yıllarda “Nasıl bir insan?” sorusuna Mustafa Kemal’in yanıt olarak verdiği, “Fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür…” kuşaklar yetiştirmek hedefi, her şeyden değerliydi. Osmanlı’dan miras kalan, pozitif bilimlerin yer edinemediği ve köktenci yaklaşımların rağbet gördüğü, dine dayalı bir tarım toplumu için en radikal çıkış yolu, “akıl ve bilimi temel almak”tı. Öyle de yapıldı. Türkiye’de eğitim fırsatı sunulan yoksul köy çocukları, Köy Enstitüleri’nde mandolinle, kitapla, ‘aydın bir insan olmak’ fikri yetiştirilirken, Avrupa’da baskın bir faşizm vardı.  

İki gün boyunca akşamları Balıkesir, Çanakkale, Kütahya, Denizli, Muğla, Aydın, Cumaovası, Ödemiş, Bayraklı, Torbalı, Akhisar ve Bergama’dan zeybek ekipleri yöresel oyunlarını sergilediler. Tadına doyulmaz gösterilerdi.

Hepsi birbirinden yetenekliydi, ama bir grup vardı ki, anmadan geçersem olmaz. Gençliklerinde birlikte oynayan, tam 40 yıl sonra yeniden bir araya gelen Bergama Kılıç Kalkan Ekibi şahaneydi. Ah dedim, bu ekibi rahmetli Metin And Hocam görmeliydi… Memlekette nedense ‘kılıç-kalkan’ oyunlarına karşı (bir dönem turistleri korkuttuğu için olmalı) negatif bir algı yaratılmış durumda. Ancak korunması gereken değerlerimizin başında gelmeli bence. Anadolu’nun bu eşsiz oyunu için, Metin And’ın “Oyun ve Bügü” kitabını karıştırıverirseniz, bana da hak verirsiniz. Bergama’da 40 yıl önce de yan yana kılıç-kalkan oynayan, şimdi 60 yaşını çoktan aşmış olan bu delikanlılar, sahnede müthiş bir coşku yaşattılar bize… Onlarla gurur duyduk… Şehit olup yere düşme sahnesinde, seyirciler arasındaki 6-7 yaşlarında bir torun, “Dede yatma, kalk gari…” diye bağırınca, olay biraz sempatik bir boyut da kazandı o gece… (Bana sorarsanız, akıllı bir belgeselci, bu ekipten iyi bir iş çıkarır.)

Ayrıca Bergamalı Hüsnü Şenlendirici ile Bodrum Efesi Tolga Çandar’ın Cumhuriyet Meydanı’nda verdikleri halk konserleri de oldukça güzel geçti.

Bergama’nın genç ve başarılı Belediye Başkanı Mehmet Gönenç’in dediği gibi, Bergama’da ‘Efelerin Sesi’ yankılandı festival boyunca… Aslını ararsanız, Anadolu’da, Ege’de, Bergama’da yüzyıllardır ‘Efelerin Sesi’ var.

Onların yürek yakan ezgileri, ayak sesleri var. Kartal gibi duruşları, vakur bir edayla diz vuruşları, ellerini bir üzüm salkımı gibi tutuşları var. Geçmişten günümüze gelen destansı öyküleri, nesilden nesile aktarılan kadim kültürleri, derin felsefeleri var. Her daim haklının yanında, namerdin karşısında duran; her koşulda vatanına sahip çıkan bu güzel insanları bir başka türlü seviyoruz ve hatıraları önünde saygıyla eğiliyoruz.