Seçenekler netleşti... EYT’lilere formül arayışı

Hürriyet yazarı Noyan Doğan'ın yazısına göre, Emeklilikte yaşa takılanlara çözüm arayışı yeniden gündemde. Yeni bir düzenleme çıkacak demek için erken olsa da bazı maliyet hesapları yapılıyor. Tüm yaşa takılanların sayısı 6.3 milyonu bulurken, bugün düzenleme yapılması halinde emekli olacakların sayısı 900 bin ila 1 milyon civarında. Bu süreçte farklı ülkelerdeki modeller de inceleniyor. Finlandiya’daki gibi bu kişilere her yıl emekli aylıklarından belli oranda indirim yapılarak emeklilik hakkı verilmesi de beklentiler arasında.

Emeklilikte yaşa takılanlar konusu yeniden gündeme gelince, günlerdir okuyuculardan da ‘düzenleme çıkacak mı, bizi de kapsayacak mı, emekli olabilecek miyiz?’ benzeri çokça soru alıyorum. Doğrudur; asgari ücret artışı, emekli maaşlarında iyileştirme ile birlikte Emeklilikte Yaşa Takılanların (EYT), sorununun çözümü de konuşuluyor. Çok iyi hatırlıyorum, EYT konusu en son 2019 yılında yeniden gündeme gelmişti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan; o dönem Sosyal Politikalar Kurulu Üyesi, bugün ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olan Prof. Dr. Vedat Bilgin’i, EYT sorununun çözümü için görevlendirmişti. Hatta o dönem Bilgin, EYT mağdurları ile öngörüşme yapmıştı. Diyeceğim o ki, Bakan Bilgin, EYT konusunu en iyi bilen isimlerden biridir.

Düzenleme çıkar mı? Kesin çıkar demek için henüz çok erken. Bu konuda bazı maliyet hesapları yapılıyor. Ama şu kadarını söyleyeyim, mesela, 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda, sosyal güvenlik alanında yapılacaklar ve hedefler arasında bu EYT konusu yer almıyor. Nitekim Bakan Bilgin, son açıklamasında öncelikli konularının asgari ücret olduğunu da söyledi.

KİMLER YAŞA TAKILIYOR? 
Peki, kimler emeklilikte yaşa takılıyor, sayıları ne kadar? EYT mağdurları için kritik tarih 8 Eylül 1999. Bu tarihten önce sigortalıların emekli olabilmeleri için kadın çalışanların 20 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması; erkek çalışanların da 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması gerekiyordu ve emeklilik için yaş şartı aranmıyordu.

1999’un eylül ayında sosyal güvenlik sisteminde yapılan değişiklikle sigortalılık süresi, prim gün sayısına ek olarak emeklilik için bir de yaş şartı getirildi. Emekli olabilmek için emeklilik yaşı kademeli olarak kadınlar için 58, erkek çalışanlar içinse 60’a çekildi ve prim gün sayısı da 7 bin güne çıkarıldı. Hal böyle olunca da bir gecede yapılan değişiklikle çalışanlar çalışma yılını, prim gün sayısını doldursa da emeklilikte yaşa takıldı.

Örneğin, 1998 yılında işe giren bir çalışan eski şartlara göre bundan iki yıl sonra yani 2023 yılında emekli olacakken yapılan düzenleme ile çalışanın emekliliği 2038 yılına ötelenmiş oldu. 1999 yılından bu yana da 20 yıldan fazladır EYT konusu gündemde ve o tarihte düzenleme yapıldığında bundan etkilenenlerin sayısı sınırlı olsa da zaman içinde emekli olamayanların sayısı arttı ve ortaya EYT mağdurları çıktı.

SEÇENEKLER NELER? 
Kaç kişi emeklilikte yaşa takılıyor diye sorarsanız; tüm yaşa takılanların sayısının 6.3 milyon kişi; ancak bugün düzenleme yapılsa emekli olacakların sayısının ise 900 bin civarında olduğu tahmin ediliyor. Bugün düzenleme yapılsa ve bu 900 bin kişi emekli edilse sosyal güvenlik sistemine ortalama maliyeti ilk yıl tahmini 3 milyar lira olacaktır.

Bir başka tahmine göre de -2019 yılında kamunun yaptığı hesaplama- yaşa takılanlara emeklilik hakkı tanındığında bunun 10 yılda sosyal güvenlik sistemi üzerine 800 milyar liranın biraz üzerinde bir maliyet getirecek. Peki, emeklilikte yaşa takılanların mağduriyetini gidermek için neler konuşuluyor, masadaki seçenekler neler?

Dikkat ettim de bu konu yeniden gündeme geldiğinde kamuoyunda bazı modeller konuşuluyor; Finlandiya modeli, Almanya modeli gibi. Öncelikle şunu belirteyim, bir düzenleme yapılacaksa 6.3 milyon kişiye birden emeklilik hakkı tanınacak bir düzenleme olmayacaktır. Bu bir kerelik bir düzenleme olacak ve sigortaya eski girişleri kapsayacaktır. Daha açık bir anlatımla, düzenleme 900 bin ila bir milyon kişiyi kapsayacaktır ve yaşa takılıp da emekliliğine iki-üç yıl kalanlara imkan tanınacaktır. 

DÜŞÜK MAAŞLA EMEKLİLİK 
Beklentiler arasında EYT’lilere her yıl emekli aylıklarından belli oranda indirim yapılarak emeklilik hakkı verilmesi de var. Bu uygulamayı Finlandiya yapmış ancak Finlandiya’da bu şekilde emekli olanların sonradan emekli maaşlarında iyileştirme yapılmış, maaşlar yükseltilmiş.

Bugün ise Finlandiya’da emeklilik yaşı 65’lerde. Diğer ülke modellerinden daha fazla bahsetmeyeceğim ama şunu söyleyeyim, özellikle Avrupa’daki emeklilik modelleri bizim için pek de uygun değil. Çünkü bu ülkelerin çoğunda sistemin ana odağında özel emeklilik sistemleri var. Bizdeki gibi sadece sosyal güvenlik sisteminin verdiği emekli aylığı üzerine kurgulu bir model yok.

Bizde ortalama emekli maaşı 3 bin lira; bunun altında maaş alan emekli sayısı da az değil. Eğer EYT’lileri emekli etmek için düşük emekli aylığı üzerinden bir formül bulunursa bu ileride ciddi sorun olur ve haklı olarak maaşların artırılması yönünden talepler oluşur.