Sayıştay'dan Büyükşehir iştirakleri raporu: Tespitler neler?

Oktay GÜÇTEKİN / EGEDESONSÖZ - Sayıştay müfettişlerinin İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketleri olan İZULAŞ, İZDENİZ ve ESHOT için hazırladığı 2020 denetim raporu açıkladı.

Sayıştay, ESHOT için 'bakımlar zamanında yapılmıyor' vurgusunda bulunurken, İZDENİZ için 'Pervane ve personel ücreti' konularına dikkat çekti. Raporda ayrıca İZULAŞ için ise ücret tahsisi için konusuna değinildi.

İZULAŞ RAPORU: BEDELLER GÜNLÜK OLARAK TOPLANSIN!
İzmir Büyükşehir Belediyesi şirketlerinden olan İzmir Ulaşım Hizmetleri Makine Sanayi A.Ş. (İZULAŞ) için raporunu açıklayan Sayıştay,  raporunda Elektronik Ücret Toplama Sisteminin şirket tarafından işletilmemesi nedeniyle gelir kaybı oluştuğuna dikkat çekti.

İzulaş AŞ’nin gelirlerinin tamamına yakınının elde edilmesinde kullanılan elektronik ücret toplama sistemi İzmir Büyükşehir Belediyesinin bağlı idaresi ESHOT(Elektrik Su Havagazı Otobüs ve Troleybüs) tarafından işletildiği vurgulanan metinde, "Sistemin işletilmesi karşılığında Şirket tarafından ESHOT’a toplanan hasılat üzerinden ödeme yapıldığı ve ayrıca imzalanmış olan protokol gereği ESHOT tarafından yapılan tahsilatların Şirket hesabına belirli aralıklarla aktarıldığı, tahsilatlar ile aktarmanın yapılması arasında geçen süre içinde oluşan faiz gelirlerinden yararlanılamadığı tespit edilmiştir.

Elektronik ücret toplama sistemi, İzulaş AŞ ile ESHOT arasında sonuncusu 06.11.2020 tarihinde imzalanan protokol ile ESHOT tarafından yürütülmektedir. Esasen ESHOT da elektronik ücret toplama sistemini üçüncü şahıstan hizmet alımı yapmak suretiyle yürütmektedir. Protokol gereği elektronik kart sistemi ile yapılan tahsilatlar ESHOT’un banka hesabında toplanmakta, toplanan paralardan elektronik kart vasıtasıyla toplu taşımada kullanılan kısımlar 15 iş günü sonunda İzulaş AŞ hesaplarına aktarılmaktadır. Yine protokol gereği İzulaş AŞ tarafından ESHOT’a toplam hasılatın %1,67’si sistem işletim bedeli, %2,5’i ise ESHOT payı olarak ödenmektedir. Bu kapsamda 2020 yılında elektronik ücret toplama sistemi üzerinden 52.316.615,86 TL tahsilat yapılmış, ESHOT’a “sistem işletim bedeli ve ESHOT payı” olmak üzere toplam 2.443.520,79 TL ödenmiştir.

Uygulama ile İzulaş AŞ bir taraftan tahsilatlarını günlük olarak yapamadığı için önemli bir faiz gelirinden mahrum kalmakta bir taraftan da aracılık karşılığı ESHOT’a ödeme yapmaktadır.

Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre ticari alanda faaliyet gösteren ve kârlılığı hedeflemesi beklenen İzulaş AŞ’nin, elektronik ücret toplama sistemini oluşturması veya hizmet satın almak suretiyle sistemi kendi bünyesinde yürütmesi, toplu taşıma hasılatının günlük olarak toplanarak faiz geliri elde edilmesini sağlayacaktır. Ayrıca Şirket sistemin işletilmesi ile ilgili ödeme yapma yükümlülüğünden de kurtulacaktır" ifadelerine yer verildi.

İZDENİZ RAPORU: PERSONEL VE PERVANE DETAYLARI DİKKAT ÇEKTİ
Büyükşehir Belediyesi'nin bir diğer şirketi olan İzmir Ulaşım Hizmetleri Makine Sanayi A.Ş.'nin (İZDENİZ) raporunda ise gemi arızalarındaki ayrıntıya dikkat çekildi. Yapılan incelemelerde şirket gemilerinin bakıma alındığında tamamına yakınının pervane şaftının yüzey yaralanmasına uğradığı ve parçanın kullanılamaz hale gelmesi sebebiyle bedeli şirket tarafından verilerek parçanın değiştirildiğinin tespit edildiğine dikkat çekilirken, şu ifadelere yer verildi;

"Kamu idaresinin cevabından da anlaşılacağı üzere söz konusu arızaya ilişkin bir sorumlu tespit edilememiş ve şaftların değiştirilmesi için ödenen bu gider şirket tarafından maliyet olarak yüklenilmiştir. Ayrıca şirket tarafından arızaya ilişkin kalıcı bir çözüm geliştirilememiştir.

Sonuç olarak ilk önce mevcut arızayı yaratan unsurların giderilmesi gerekmekte olup bu durumun şirketin yetkili organları veya sermayedar olan Büyükşehir Belediyesi teftiş makamlarınca araştırılarak mesuliyeti bulunan kişilere bu zarara ilişkin gerekli yaptırımların uygulanması gerekmektedir" denildi.

PERSONEL GİDERİ HASILATTAN YÜKSEK
İZDENİZ'de yapılan incelemelerde dikkat çeken bir başka detay ise şirketin 'personel giderinin şirketin satış hasılatından fazla olduğu' oldu.  Raporda şu ifadelere yer verildi;

"Şirketin 2018 yılı hasılatı 34.221.190,54 TL iken personel gideri hasılatın %87 29.766.216,09 TL’dir. 2019 yılı hasılatı 35.412.689,40 TL iken personel gideri hasılatın %114 olarak 40.470.101,01 TL’dir. 2020 yılında ise salgın koşullarının da etkisiyle şirketin personel gideri, hasılatının %180’i 47.207.840,91 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu veriler çerçevesinde şirketin tüm faaliyetleri sonucu oluşan hasılatın personel giderini dahi karşılamadığı tespit edilmiştir. Ayrıca personel maliyeti salgın döneminde hasılatın iki katına yaklaştığı görülmektedir.

Deniz taşımacılığı gibi maliyetleri yüksek bir ticari faaliyetle iştigal eden şirketin zarar etmesi kabul edilebilir bir olgu olsa da bir şirketin personel maliyetini dahi karşılayamaması şirkette personel rejiminin hatalı yürütüldüğünü göstermektedir. Sonuç olarak şirketin personel yönetiminde maliyet analizi yapılarak personel maliyetinin azaltılması sağlanmalı veya şirket hasılatının arttırılarak personel maliyeti oransal olarak makul bir seviyeye indirilmelidir."

ESHOT RAPORU: MUAYENELER ZAMANINDA YAPILMIYOR, HESAPLARDA TUTARSIZLIK VAR
Elektrik Su Havagazı Otobüs ve Troleybüs (ESHOT) raporunu da açıklayan Sayıştay, raporunda araçların muayenelerinin zamanında yapılmamasına vurgu yaptı. Öneri olarak ise mevzuat hükmünde belirtilen yasal yaptırımlarla ek maliyetlerle karşılaşılmaması için araç muayenelerinin zamanında yaptırılması için gerekli özen gösterilmesi belirtildi.

SADECE SOSYAL DENGE TAZMİNATI DÜZENLENEBİLİR
ESHOT raporunda ayrıca sosyal denge sözleşmesi konusu dışında hükümler yer aldığı vurgulandı. ESHOT Genel Müdürlüğü ile Tüm Belediye ve Yerel Yönetim Hizmetleri Emekçileri Sendikası (TÜM BEL-SEN) arasında akdedilen toplu sözleşmede mevzuata aykırı olarak aile içi şiddet, sosyal faaliyet, ücretli izin, belediye imkânlarından yararlanma, belediye organlarına gözlemci olarak katılma gibi konularda düzenlemeler yapıldığı belirtildi. Raporda ayrıca şu ifadelere yer verildi;

"Kanun hükmünden açıkça anlaşılacağı üzere, sosyal denge sözleşmelerinde belediye başkanı ile sendika temsilcisi sadece ödenecek olan sosyal denge tazminat tutarını kanuni sınırlarda tespit etmek üzere yetkilendirilmiştir. Bunun dışında sözleşme hakkını toplu sözleşme gibi düşünmek ve sözleşme metnine yetkilendirilen husus dışında başkaca hükümler koymak mümkün bulunmamaktadır.

Sonuç olarak; bundan sonra imzalanacak sözleşmelerin mevzuatta belirtilen usul ve esaslara uygun olarak yapılması ve sosyal denge tazminatı sözleşmelerinde, sosyal denge tazminatının tutarının belirlenmesi ve uygulanmasına ilişkin hükümler dışında herhangi bir hüküm konulmaması gerekmektedir."

HESAPLAR ARASINDA UYUMSUZLUK VAR
Banka hesabı ile verilen çekler ve gönderme emirleri hesabı arasında uyumsuzluk olması da ESHOT raporunda yer aldı. Verilen bilgide kurumun 2020 yılı banka işlemleri üzerinde yapılan incelemeler neticesinde; 102- Banka Hesabı ile 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı arasında uyumsuzluk olduğu belirtildi. Raporda ayrıca,

"Kurum mali tabloları ve muhasebe kayıtları üzerinde yapılan incelemede; yukarıda bahsedilen eşitliğin gerçekleşmediği görülmüştür. 31.12.2020 tarihli mizanda 102- Banka Hesabına 4.187.077.872,38 TL alacak kaydı yapıldığı, 103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına ise 1.511.574.139,07 TL borç kaydı yapıldığı ve bu hesaplar arasında toplam 2.675.503.733,31 TL tutarında uyumsuzluk olduğu tespit edilmiştir.

Bu durum mizanda yer alan Hazır Değerler hesap alanının belirtilen tutar kadar hatalı gösterilmesine sebep olmuştur" ifadeleri yer aldı.