Uzmanlar insansız hava araçlarıyla izledi! Harmandalı raporunda ne var?

Menduha CEYLAN / EGEDESONSÖZ- İzmir’in en yoğun nüfusa sahip ilçeleri başta olmak üzere kentin büyük bölümünün çöpünün depolandığı Çiğli Harmandalı Katı Atık Bertaraf Tesisi’nin bulunduğu alanda yaşanan toprak kaymasıyla ilgili hazırlanan raporun ayrıntıları ortaya çıktı. Büyükşehir Atık Yönetimi Daire Başkanlığı’nın hazırlattığı “Saha Ön Gözlem ve Acil Öneri Raporu”nda Geoteknik Mühendisi-Yüksek İnşaat Mühendisi Umut Dağar,  Yüksek Jeoloji Mühendisi Funda Dindi Ersoy ve Jeoloji Mühendisi Lütfullah Kantar’ın imzaları yer aldı.

Eski tarihli zemin etüt raporlarını inceleyerek çalışmalara başlayan uzmanlar insansız hava araçlarıyla elde ettikleri verileri de değerlendirdi. Raporda, “Bölge için hazırlanmış eski tarihli raporlar incelendiğinde, ilk şev hareketlerinin 2013 yılında başladığı tespit edilmiştir. Arazide mevcut şev hareketleri bilhassa 30 Ekim 2020 İzmir Depremi ve sonrasında meydana yoğun yağmurlar sonucu heyelana dönüşmüştür. Arazide heyelandan ötürü önemli ölçüde zemin hareketleri meydana gelmiştir. Birçok yerleşim birimi ve ağıllar aktif heyelan bölgesi içerisinde kalmıştır ve bu durum bazı yerleşim birimlerinde hasarlara neden olmuştur. Heyelan çöp depolama alanının genel stabilitesi ile alt kotlardaki yerleşim alanlarını tehdit ettiği için acil önlem alınması gereklidir. Bu rapora takiben arazide, zemin etütleri yapılacak, inklinometre kuyuları açılacak, kuyu ölçümleri yapılacak, piyezometre deneyi ve okumaları, presiyometre deneyi, şev stabilite problemlerinin jeolojik-jeoteknik, hidrojeolojik, geoteknik etüt ve raporlarının hazırlanacak ve ilgili değerlendirilmeler yapılarak, kayma mekanizması tespit edilecek ve problemin çözümüne yönelik gerekli çözüm yöntemleri tespit edilecektir” ifadelerine yer verildi.

Alanın tarihsel sürecinin ve gelişmelerin de anlatıldığı raporda, “İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından işletilen Harmandalı Düzenli Atık Depolama Sahası 1992 yılında Türkiye'nin ilk düzenli depolama tesisi olarak hizmete açılmıştır. Zemin etütleri 1989 yılında Hacettepe Üniversitesi tarafınca yapılmış olan bu tesisin projelendirilmesi Boğaziçi Üniversitesi tarafından gerçekleştirilmiştir. Tesis ile ilgili olarak 2021 yılında yayınlanan İzmir Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Durum Raporu'nda verilen rakamlara göre şehirde üretilen günlük ortalama (yaz/kış) 5779 ton katı atığın Harmandalı ve Bergama katı atık düzenli depolama tesislerinde bertaraf edildiği bildirilmiştir. 2012 yılına kadar tıbbi atıkların da bertaraf edilmesine ev sahipliği yapan Harmandalı Katık Atık Depolama Tesisi Temmuz 2012 itibariyle tıbbi atik kabulüne son vermiştir. Harmandalı Katı Atık Depolama Tesisi'nin güncel durumuna bakıldığında tam kapasiteye yaklaşıldığı görülmektedir. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası'nm 2020 yılı için hazırlamış olduğu rapord² tesiste 40 -50 milyon metreküp çöp olduğu tahmin edilmektedir.

Katı atıkların sızıntı suyunun yeraltı suyuna ve zemin birimlerine sızmasını engellemek için 1992 yılında yapılan ilk projelendirilmesinde herhangi bir izolasyon (bentonit katmanı ve/veya geotekstil örtü) uygulanmamıştır. Yapılan zemin etüdleri sonucunda sahanın zemininde belirlenen filiş birimindeki kiltaşı ve benzeri tabakaların geçirimsiz olması tasarımın bu şekilde yapılmasında belirleyici olmuştur. Katı atık sahasının ilk projelendirmesinden günümüze kadar olan süreçte katı atık sahası genişlemiş ve ilave izolasyon ve drenaj sistemleri uygulanmıştır. 2021 yılında yayınlanan İzmir Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Durum Raporu'na göre Harmandalı Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi'nde 500 m³/gün sızıntı suyu oluştuğu ve drenaj toplama sistemi ile toplanarak, IZSU kanalizasyon şebekesi aracılığı ile Çiğli İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisine (10 km mesafede) gönderildiği belirtilmektedir. İzmir Büyükşehir Belediyesi yeni bir katı atık değerlendirme ve bertaraf tesisi için çalışmaların devam ettiğini, bu tesisin kurulmasıyla birlikte Harmandalı Düzenli Katı Atik Depolama. Tesisinin faaliyetine kademeli olarak son verileceğini beyan etmiştir” denildi.

İŞTE YAPILMASI GEREKENLER!
Resmi adı, “Çiğli İlçesi, Cumhuriyet Mahallesi Güneybatı Bölgesinde Oluşan Çatlak ve Kabarmalara İlişkin Heyelan ve Geoteknik Etüt Raporları ve Önlemleri İçeren Uygulama Projelerinin Hazırlanması ile Yapıma Esas İhale Dokümanlarının Oluşturulması İşi Saha Ön Gözlem ve Acil Öneri Raporu" olan çalışmada şu tespitlere yer verildi:

“Arazide tespit edilen geçmiş kazı alanları saha incelemeleri sırasında güney-batı kesiminde kazı yapılarak malzeme alınmış alanların mevcudiyeti görülmüştür. Yapılan araştırma neticesinde kazı alanlarından çıkarılan malzemenin büyük ölçüde Atatürk Organize Sanayi Bölgesi'nin yüzey dolgusunda kullanıldığı bilgisi edinilmiştir.

Bu malzemenin bir bölümünün de Mavişehir semtinde zamanında Emlak Bankası'nın gerçekleştirmiş olduğu yapılaşma faaliyetleri öncesinde kullanılmış olması da ihtimal dahilindedir. Anılan bölgelerdeki yapılaşmanın tarihleri dikkate alındığında Atık depolama alanının daha sonra işletmeye açıldığı anlaşılmıştır. Ulaşılabilen uydu fotoğraflarına göre 2002 yılından itibaren kayda değer bir kazı faaliyetinin olmadığı görülmektedir.

Bölge için hazırlanmış olan eski tarihli raporlar incelendiğinde, şev hareketleri (kaymalar) 2013 yılında başlamıştır ve günümüze kadar devam ettiği tespit edilmiştir. Küçük şev hareketi ile başlayan kaymalar günümüzde gelindiğinde büyük çaplı bir heyelana dönüşmüştür.

Şev hareketlerinin heyelana dönüşme nedeni 30 Ekim 2020 İzmir Depremi ve depremi takip eden yoğun yağış sezonu olabilir.

Temmuz 2021 tarihinde İzmir Büyükşehir Belediyesi Atik Yönetimi Dairesi Başkanlığı Katı Atik Değerlendirme Tesisleri Şube Müdürlüğü tarafından insansız hava aracı ile bölgenin ortofotusu elde edilmiş ve plankoteye mevcut zemin çatlaklan işlenmiştir. Heyelanın oluşturduğu zemin çatlakları 1300m x 700m'lik bir alanı kapsamaktadır ve her geçen gün bu alan genişlemektedir. Heyelan mevcut haliyle inceleme alanı çevresindeki yapılara hasarlar vermiştir ve önlem alınmadığı takdirde oluşturduğu etki büyüyecektir.

Arazinin birçok bölgesinde yüzeysel su birikintilerine rastlanılmıştır. Mevcut su kaynakları sahanın durumuna olumsuz etkide bulunmaktadır. Yapılacak incelemeler sonucunda uygun drenaj yöntemleriyle su sahadan tahliye edilmelidir.

Heyelan bölgesi yaklaşık 150 hektarlık geniş bir alanı kapsamaktadır. Heyelanın bir kısmı katı atık depolama sahası onama sınırları içerisinde yer almaktadır. Onama sınırları içerisinde kalan ve heyelandan etkilenen alana atık depolama yapılmamalıdır.

Heyelan önlem projesi ve uygulama projesi imalatları tamamlanıncaya kadar atıklar başka atık depolama sahalarına yönlendirilmelidir. Eğer bu durum mümkün değil ise sahaya yönlendirilen atık miktarı azaltılmalı ve bu atıklar heyelandan etkilenmemiş uygun alanlara depolanmalıdır.

Sahada hiç bir şekilde kazı yapılmasına, hafriyat malzemesi alınarak saha dışına çıkarılmasına, temel kazısı yapılmasına veya analizler tamamlanmadan dolgu yapılmasına izin verilmemelidir.