Cumhuriyeti kalıcı kılan somut eser Ankara şehridir! Bir din, kültür, felsefe, ahlâk kendi değerleri ile yeni bir kenti tasarlayıp inşa etmiş ise, o kent yaşadığı sürece, onu inşa eden irade de yaşar!

İnsanlar ölür; değerler yaşar!

Bu bir yasadır!

Bu demektir ki, Ankara var olduğu sürece “Cumhuriyet” fikri ve mefkûresi de var olacaktır!

***

Mustafa Kemal; Osmanlı Devleti’nin 1826, 1839, 1856, 1876 ve 1909’da yaptığı büyük Islahatları, 1923’te bir kez daha yaptı.

Ama hiçbiri 1923’deki kadar “kalıcı” olamadı.

Osmanlı Devleti; ıslahatlardan umduğu sonuçları alamamıştı. Nedenini de bin yılların kenti İstanbulluların direnişine bağlıyordu. Osmanlı demek, İstanbul demekti. İstanbul’un istemediği ancak “Yapılıyor!” gibi olurdu ama yapılmazdı.

Padişahların en büyük korkusu İstanbul’da zuhur edecek bir isyandı!

***

Kim, hangi yeniliği yaparsa yapsın, İstanbul onu kısa sürede içinde sindirir ve etkisizleştirirdi. Derin İstanbul’un kabul etmediği bir yenilik İstanbul’un dışına çıkamazdı.

Bizans’ta, Osmanlı’da ve Cumhuriyet’te de bu kural değişmedi!

İstanbul, Hıristiyanlaşırken nasıl bir “tahrifat” yaptı ise Müslümanlaşırken ve modernleşirken de “tahrifatçı” oldu!

***

Mustafa Kemal, yeniliklere küçük bir bozkır kentçiği olan Ankara’yı başkent yaparak başladı. Her yeniliği önce Ankara’ya kabul ettirdi.

Çünkü Ankara’nın yenilikleri sindirip etkisizleştirecek bir kültürü ve geleneği yoktu. Henüz Bizans ve Osmanlı entrikaları ile de tanışmamıştı!

İstanbul’da entrikalar içinde yoğrulmuş kimi kurnaz zevat, aynı taktikleri Ankara’da da uygulamaya kalkıştığında her defasında karşısında Mustafa Kemal’i buldu!

Bu nedenle Cumhuriyet ve devrimlerine Anakaralılar da İstanbul’dan Anakara’ya gelenler de direnemedi.

Anakaralılar direnmenin ne olduğunu bilmiyordu; İstanbullularda da cesaret yoktu!

***

Cumhuriyet ve inkılâplar önce Ankara’da benimsendi, sonra diğer kentlerde, en sonunda da İstanbul’da.

Bizans’ın başkenti, entrikanın ve ihanetin de başkentiydi. İstanbul, aynı zamanda Müslümanlığın ve Türklüğün Bizanslaştığı bir kentti.

Her yeniliği, içtihadı, dini görüşü… kısa sürede kendisine benzetebiliyordu. Sultanların, İstanbul’da bir fetvaya takıldığı da görülmemişti. Fetvaların havada uçuşması, ancak bir saray darbesi ile son bulabilirdi.

Ulemanın “ilm-i siyaset” anlayışı bunu gerektiriyordu.

***

Mustafa Kemal, 15 Mayıs 1919’da ayrıldığı İstanbul’a, 1 Temmuz 1927’ye kadar gitmemiştir. Çok sevdiği İstanbul’a bütün davetlere, ısrarlara rağmen gitmemiştir. İlk heykeli İstanbul’da dikilmiş, açılışına gitmemiştir. Evi müzeye dönüştürüldüğünde de gitmemiştir. 

Mustafa Kemal bütün başarısını Ankara’ya borçludur!

*** 

Fetihten sonra İstanbul’a çok sayıda âlim geldi. Onlarca medrese yapıldı. Ama İstanbul’da düşünülmüş, İstanbul orijinli bir “ilim” oluşmadı!

Ama İstanbul; her türlü fetva, entrika, hakikati çiğneyip tükürme, alaya alma, birinci sınıf yağcılık ve dalkavukluğun, isyanın, ihtilâlin ve darbenin başkenti oldu!

İstanbul; yüzyıllar boyu askerlikten muaf tutulduğu için de, saray darbelerinin devlete ve millete neler kaybettirdiğini umursamadı! İhanetin, ilm-i siyasetin, entrikanın hangi kişisel çıkarlar sağlayacağını ise iyi bilirdi!

Bu nedenle İstanbul ayrı, Osmanlı ayrı oldu!

Birçok yönüyle!...

Bunu bütün Osmanlı uleması, ümerası, kalemiyyesi, seyfiyesi… iyi bilirdi! İstanbul dışında göreve gönderilmek “sürgün”e eş değerdi! Anadolu sevilmezdi; sadece asker deposu görülürdü!

Anadolu’da vali olmak, Padişah’ın gazabına uğramaktı! 

İstanbul’un vatan, millet, hizmet anlayışı böyleydi!

***

Mustafa Kemal, Osmanlı’nın defalarca denediği ama bir türlü yerleştiremediği ıslahatları bir yandan Ankara’ya kabul ettirmeye çalışırken diğer yandan da İstanbul’u Müslümanlaştırmaya çalıştı!

Mustafa Kemal, İstanbul’u da dönüştürmeye çalıştı. Hem de Lozan Antlaşmasına aykırı olarak İstanbul’un Gayrimüslimlerini taciz edip yurt dışına çıkmaya zorladı. Onların yerine Anadolu’nun Müslüman ahalisini yerleştirerek kentin sosyal sermayesini değiştirmek istedi!

***

Cumhuriyet; Bursa, Edirne, İstanbul, İzmir, Konya, Sivas, Erzurum’da Selçuklu ve Osmanlı eserlerine saman doldurmadığına ve at bağlamadığına göre yeni Türk devletinin “projeksiyon”unda bütün değerleriyle Müslümanlık, insanları etkilemeye devam edecekti.

Bu kesindi!  

Ama Cumhuriyet, aynı hassasiyeti Yahudi ve Hıristiyan eserlerine göstermedi.

Sanılanın aksine yaşadığımız birçok sorun 1950’den sonra zuhur etti! Muhafazakâr sağ siyasetin etkinlik kazanmasıyla birlikte Türkiye, rant diye bir kazancı keşfetti!

Herkesin ortak etkisiyle ortaya çıkan “rant” iktidara yakın kişiler arasında pay edildi! Hiçbir muhafazakâr iktidar, kent topraklarını önceden imara hazırlamadı.

Yeni kentler tasarlama, büyük ideallere fırsat tanıma yerine, Anadolu köylüsü 1950’den sonra İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa…’ya adeta boca edildi. İnsanlar; geceleri gecekondularda, gündüzleri işletmelerde ucuz işçi yapıldı. Krediler ve teşvikler İstanbul’a, artanlar İzmit’e ve İzmir’e verildi.

Türk insanı; sömürü, adaletsizlik, istismar, rantçılıkla sağcı ve muhafazakâr iktidarlar sayesinde tanıştı!

Hükümete yakın olmak zenginleşmenin en kestirme yolu oldu!

Eskiden bu işlerin pirleri İstanbul’da yaşardı; 1950’den sonra ortaya çıkan yeni yetme kurnazlar ise köylüydü. Yemesi, içmesi ve eğlenmesi sorunluydu. Kısa sürede zengin olmak, bütün kusurları örtmeye yetiyordu!     

Herkes Yahudi, Rum ve Ermenilerin ticaretle zengin olmalarından şikâyetçiydi ama milli ekonominin tüyü bitmemiş yetimlerin hakkı üzerine inşa edilmesine bir itirazı yoktu!  

İtirazı olan vardı ama nedense muhalefet de “vatan haini” idi!