“Kardeş olun ey insanlar, / Bunu ister tanrımız! / Bu dünyada her şey geçer, / Yalnız sana dost kalır./ İnsanlığa doğruluğa,/ Göğsünü aç korkma sakın./ Hür doğmuştur insanoğlu, / Hür yaşamak hakkıdır.”

Bugünlerde sayıları son derece az olan entelektüel TV kanallarından birini açtığınızda karşınıza B9logosu çıkarsa şaşırmayın.

Çünkü içinde bulunduğumuz 2024 yılı Beethoven’ın 9. Senfonisinin 200. Yılı…

İlk defa 17 Mayıs 1824’te Viyana’da Karntnerthor-Theather’da seslendirilen Beethoven’ın 9. Senfonisi, Kral Friedrich Wilhelm’e ithaf edilmiştir. Senfoninin son bölümü Shiller’inNeşeye Övgü şiirinin bestelenmiş halidir. Yazımızın girişinde de A. Kadir çevirisiyle bu şiir yer alıyordu. 1785 yılında Alman ozan, oyun yazarı ve tarihçi Friedrich Schiller tarafından yazılan ve Neşeye Övgü (OdeToJoy) isimli kasidenin girişi şöyledir:Neşe, Tanrıların güzel kıvılcımı,/Ey Elizyum kızı,/ Giriyoruz coşkuyla,/ Senin ilahi, kutsal mabedine!/ Senin büyünle birleşir,/ Geleceğin acımasızca ayırdığı;/ Tüm insanlar kardeş olur,/
Yumuşak kanadın altında…

Yine bugünlerde başta Mezzoolmak üzere saygın kanallarda hemen her akşam bir başka orkestra ya da şef performansı olarak Beethoven’ın 9. Senfonisi’ni dinlemek mümkün. Ben dinlemeye doyamıyorum siz de kaçırmayın bence…

***

Şimdi senfoni hakkında çok bilinenleri değil de az bilinenleri yazayım. Viyana’da geçen yılbaşı bir müzik kitapçısına girdim ve 9 senfoni üzerine yazılmış en az 20 kitap gördüm.Şimdi aktaracaklarım o kitaplardan birinden… (Thomas ForrestKelly,  (2020). First Nights: Five Musical Premiers - Yale Üniversitesi Yayınları)

Re minör 9. Senfoni, Op. 125, Ludwig vanBeethoven’ın 1822 ile 1824 yılları arasında bestelediği son tam senfoni olan bir koro senfonisidir. Senfoni, birçok eleştirmen ve müzikolog tarafından Batı klasik müziğinin bir başyapıtı olarak kabul edilir.

Dokuzuncu, büyük bir bestecinin bir senfonide vokal kısımları seslendirdiği ilk örnekti. Senfoninin, genellikle Neşeye Övgü olarak bilinen son bölümü, dört vokal solisti ve D majör paralel anahtarında bir korodan oluşur. Metin, Friedrich Schiller’in 1785’te yazdığı ve "An dieFreude (Neşeye Övgü)" adlı şiirinden Beethoven tarafından yazılan ek metinle uyarlanmıştır. 20. yüzyılda koronun enstrümantal düzenlemesi Avrupa Konseyi ve daha sonra Avrupa Birliği tarafından Avrupa Marşı olarak kabul edildi.

9. Senfoni’nin prömiyeri, Beethoven tarafından o zamana kadar bir araya getirilmiş en büyük orkestrayı içeriyordu ve Kärntnertor ev orkestrası, Viyana Müzik Topluluğu (Gesellschaft der Musikfreunde) ve yetenekli amatörlerden oluşan seçkin bir grubun ortak çabalarını gerektirdi. Prömiyer sanatçılarının tam listesi mevcut olmasa da, Viyana’nın en seçkin sanatçılarının çoğunun katıldığı biliniyor.Soprano ve alto kısımları iki ünlü genç şarkıcı tarafından söylendi: HenrietteSontag ve Caroline Unger. Alman soprano HenrietteSontag, Beethoven onu Dokuzuncu’nun galasında sahne alması için bizzat işe aldığında 18 yaşındaydı.

2001 yılında, Beethoven’ın Berlin Devlet Kütüphanesi’nde bulunan orijinal el yazması el yazması notası, Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan Dünya Hafızası Program Mirası listesine eklendi ve bu şekilde belirlenen ilk müzik notası oldu.

***

Dokuzuncu senfoninin galasıyla ilgili bir dizi anekdot var kitapta: Bazı katılımcıların ifadelerine dayanarak, senfoninin yeterince prova edilmediği (yalnızca iki tam prova olmuş)  ve icrada biraz dengesiz olduğu yönünde eleştiriler var.  Öte yandan prömiyer büyük bir başarıydı. Kemancı Joseph Böhm’ün hatırladığı gibi, her halükârda o sırada tamamen sağır olan Beethoven’ındurumu trajikti: “Beethoven’ın kendisi yönetiyordu, yani bir orkestra şefinin kürsüsü önünde durup kendini deli gibi ileri geri atıyordu. Bir an tam boyuna kadar uzanıyor, bir an sonra yere çömeliyor, sanki bütün enstrümanları çalmak, korodaki bütün parçaları söylemek istiyormuş gibi elleri ve ayaklarıyla sallanıyordu, biz müzisyenler yalnızca onun asasını takip ettik. Seyirci onu beş kez sahneye çağırarak ayakta alkışladı; alkışları duyamayacağını bildikleri Beethoven en azından alkışları görebilsin diye havada mendiller, şapkalar ve kaldırılmış eller vardı”.

Bazı şefler ilerleyen zamanda senfoninin enstrümantasyonunda değişiklikler yaptı. Özellikle, Richard Wagner birçok nefesli pasajı ikiye katladı; bu değişiklik, Beethoven’ın modern bir orkestra verilseydi isteyeceğine inandığı gibi ses çıkarması için Dokuzuncu’nunorkestrasyonunu yenileyen Gustav Mahler tarafından büyük ölçüde genişletilen bir değişiklikti. Wagner’in 1864’teki Dresden performansı, o zamandan beri standart hale geldiği gibi koroyu ve solo şarkıcıları orkestranın arkasına yerleştiren ilk performanstı; önceki şefler onları orkestra ile seyirci arasına yerleştiriyordu.

Leonard Bernstein, 1989 Noel’inde Berlin Duvarı’nın yıkılışını kutlamak için Konzerthaus Berlin’de Dokuzuncu Senfoni’nin bir versiyonunu yönetti. Bu konser birçok milletten oluşan bir orkestra ve koro tarafından gerçekleştirildi: Doğu ve Batı Almanya’dan Bavyera Radyo Senfoni Orkestrası ve Korosu, Berlin Radyo Senfoni Orkestrası Korosu ve SächsischeStaatskapelle Dresden üyeleri, Dresden Filarmoni Çocuk Korosu, Sovyetler Birliği’nden Kirov Tiyatrosu orkestrasının üyeleri; Birleşik Krallık’tan Londra Senfoni Orkestrası üyeleri; ABD’den New York Filarmoni Orkestrası üyeleri ve Fransa’dan Orchestre de Paris üyelerinden oluşan dünyanın en seçkin orkestrası idi bu. (Meraklıları yotube’da bulabilir)

Beethowen 1824 yılında…

Beethoven’ın dokuzuncu senfonisinin ölçeği ve etkisi, sonraki bestecilerin kendi dokuzuncu senfonilerine özel bir önem atfetmelerine yol açtı; bu, “dokuzuncu senfoninin laneti” olarak bilinen kültürel olguya katkıda bulunmuş olabilir. Kurt Atterberg, Mieczys?awWeinberg, Edmund Rubbra, Hans Werner Henze ve Robert Kyr’inkiler gibi diğer bazı bestecilerin dokuzuncu senfonilerinde de koro kullanılır. DmitriShostakovich, başlangıçta Dokuzuncu Senfonisinin koro ve solistlerden oluşan büyük bir eser olmasını amaçlamıştı, ancak sonunda ortaya çıkan senfoni, ses gücü olmayan nispeten kısa bir eserdi.

Ne güzel bir şey bir senfoninin 200. Yılını kutlamak