Siyaset uzmanı Prof. Dr. Tosun yazdı: Türkiye için alternatif seçim sistemi önerisi

Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tanju Tosun’dan çarpıcı analiz:

SEÇİM SİSTEMİNİ DEMOKRATİKLEŞTİRMEK: TÜRKİYE İÇİN ALTERNATİF SEÇİM SİSTEMİ ÖNERİSİ
 
Seçim sistemleri bir ülkenin demokrasi standartlarının düzeyi hakkında bilgi verici kurumsal düzenlemelerdir.

Seçim sistemlerinin çoğunlukçu, nispi temsil ya da karma nitelikte olması uygulayıcı ülkelerin tarihsel koşulları, siyasal elitlerin tercihleri, sosyo-ekonomik yapılarıyla ilintilidir.

Türkiye’de 1961 sonrası yapılan neredeyse tüm seçimlerde nispi temsil yöntemiyle parlamenter yapı oluşturulmakla birlikte, 1960-80 döneminde kısmen, 1983’den günümüze ise tüm seçimlerde uygulanan baraj takviyeli nispi temsil sistemi özellikle güçlü partilerin parlamentoda artık temsiline imkan tanırken, sonuçta seçen-seçilen ilişkisi bağlamında yaygın bir temsil adaletsizliği sorunu yaşanmaktadır. Türkiye’nin, Anayasal düzeni ve seçim kanunlarında temsilde adaletin yanına,  yönetimde istikrarı koyması, siyasetin farklılıkların temsilini sağlamayı ve çoğulculuğu hakim kılmayı zorlaştırmaktadır. 7 Haziran’da ortaya çıkan tablo önümüzdeki süreçte 4 partili bir parlamenter siyasetten kolay kolay geri dönüşün olmayacağını gösteriyor. Hükümetin kurulamaması nedeniyle gidilecek yeni seçimde tek parti hükümetinin açığa çıkma olasılığı düşük olduğu için, hükümet istikrarı tartışmalarının bitmesi de kolay değil. Kurumsallaşmış demokrasilerde seçim sistemleri demokrasiyi yönetebilir kılmada belirleyici olmayıp, sadece kolaylaştırıcıdır. Bizde ise çok partili hayata geçişten bugüne azımsanmayacak bir kitle seçim sistemini siyasal istikrarın anahtarı görüyor.

Yönetebilir demokrasiyi inşa etmek için temsilde adaletsizliğe yol açan seçim sistemlerine kurtarıcı gözüyle bakılmakta... 

7 Haziran’daki seçmen tercihleri yüzde 10 gibi yüksek bir barajla dahi bunun sağlanamayacağını nihayet ilan etti. Bugün gelinen noktada 4 partili yapı toplumdaki sosyolojik ayrışmaların siyasette karşılık bulması olup, önümüzdeki süreçte mevcut yüksek barajla dahi sosyolojik temsiliyet kanallarının tıkanarak istikrarlı hükümetlerin kurulamayacağı muhtemeldir. Hal böyle olunca,  atılması gereken adım; seçim sisteminde yapılacak değişikliklerin temsilde adaleti arttırıcı nitelikte olması, böylece demokrasinin demokratikleştirilmesidir. Siyasal istikrar ve yönetebilir demokrasinin inşasının koalisyon hükümetleriyle de sağlandığı batı demokrasilerinde sıklıkla rastlanan bir durum.  Demokrasinin demokratikleştirilmesi ve pekişmesi için bu anlamda seçim sisteminin temsilde adaleti tesis edici yönünde yeniden kurgulanması kaçınılmaz.
Seçim sistemi değişikliği yönünde atılması gereken ilk ve en önemli adım yüzde 10’luk ulusal seçim barajının yüzde 5’e düşürülmesidir. Buna ilave olarak, Anayasa hukukçusu Özbudun’un da önerdiği gibi, parlamentonun 100 üyesinin ülke seçim çevresinden barajsız nispi temsil yöntemiyle seçilmesi daha çoğulcu ve çok sesli bir parlamentonun oluşmasına yardımcı olabilir. Özbudun ülke barajının indirilmemesi durumunda Almanya, İsveç, Danimarka gibi ülkelerde uygulanan ve belli sayıda seçim çevresinde birinci olan veya belli bir oranın üzerinde oy alan partilerin ülke barajı uygulamasından muaf tutulabileceğini, bunun temsil adaletsizliğini giderip, yönetimde istikrara zarar da vermeyeceği görüşündedir. Kanımızca, ulusal barajın yüzde 5’e düşürülmesine rağmen parlamentoda temsil edilmeyen, fakat belli bir seçim çevresi ya da çevrelerinde birinci olan partilerin en azından güçlü oldukları bu seçim çevrelerinde  milletvekili çıkarabilmeleri için, yine d’Hondt yöntemiyle fakat o seçim çevrelerinde barajdan muaf tutularak, tüm partiler için o seçim çevresinde milletvekili dağılımı hesaplamasının yapılması temsilde adaletin pekişebilir. Örneğin; varsayımsal olarak 450 üyeli bir parlamentonun 100 üyesinin barajsız nispi temsil d’Hondt yöntemiyle, 350 milletvekilinin yüzde 5’lik ulusal barajlı nispi temsil d’Hondt yöntemiyle seçilmesi durumunda, barajsız hesaplama yapılacak partilerin 1.olduğu seçim çevrelerindeki toplam milletvekili sayısı, barajlı hesaplamanın yapılacağı toplam milletvekili sayısından (350) çıkarılarak, kalan milletvekili sayısı oy oranlarına göre partilere dağıtılabilir. 1991 seçimlerinden itibaren antidemokratik baraj uygulamasının fiili olarak delinme çabası şeklinde düşündüğümüz partiler arasındaki gayri resmi seçim ittifaklarının seçim kanununda yapılacak değişikle serbest bırakılması, sistemin ve seçme hakkının demokratikleşmesine hizmet edecektir. Aşağıda, önerdiğimiz alternatif seçim sistemlerine ilişkin simülasyonların nasıl bir milletvekili dağılımına yol açacağı gösterilmektedir.

SİMÜLASYON 1:
Varsayımsal olarak, partilerin genel seçimde aldıkları aşağıdaki oy miktarlarına göre, 450 üyeli bir parlamentonun 100 üyesinin ülke seçim çevresinden barajsız, 350 üyesinin % 5’lik ulusal barajlı  nispi temsil d’Hondt yöntemiyle belirlenmesi durumunda   milletvekillerinin partilere göre dağılımı:
 


A Partisi 100 milletvekilinin 45’ini, 350 milletvekilinin 169’unu, B Partisi 100 milletvekilinin 31’ini, 350 milletvekilinin 118’ini, C Partisi 100 milletvekilinin 17’sini, 350 milletvekilinin 63’ünü, D Partisi 100 milletvekilinin 4’ünü, E Partisi 100 milletvekilinin 2‘sini, F Partisi 100 milletvekilinin 1’ini  alırken, G ve H partileri milletvekili çıkaramıyor. 
 
 
SİMÜLASYON 2:
Partilerin genel seçimde aldıkları oy miktarlarına göre, 450 üyeli parlamentonun tüm üyelerinin % 5’lik  ulusal barajlı  nispi temsil d’Hondt yöntemiyle seçilmesi durumunda   milletvekillerinin partilere göre dağılımı:
 

 
Bu sistemin uygulanması durumunda A Partisi: 217, B Partisi 152, C Partisi: 81 milletvekilliği elde ederken, diğer partilerin hiçbiri milletvekili çıkaramıyor.

SİMÜLASYON 3:
Partilerin genel seçimde aldıkları oy miktarlarına göre, 450 üyeli parlamentonun 100 üyesinin ülke seçim çevresinden barajsız nispi temsil d’Hondt, 350 üyesinin %5’lik ulusal barajlı  nispi temsil d’Hondt yöntemiyle seçilmesi ve partilerin 1.olduğu illerde aynı yöntemle fakat barajdan muaf tutularak ( Örneğin: Toplam 50 seçim çevresi olan ve 10 milletvekili çıkaran bir seçim çevresinde E Partisi’nin, 5 milletvekili çıkaran diğer seçim çevresinde ise F partisinin 1.parti olması durumunda)   yapılan hesaplamaya göre milletvekillerinin partilere göre dağılımı: 

 


Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, A Partisi 100 milletvekilinin 45’ini, 335 milletvekilinin 162’sini, 15 milletvekilinin 5’ini, B Partisi 100 milletvekilinin 31’ini , 350 milletvekilinin 113’ünü, 15 milletvekilinin 2’sini, C Partisi 100 milletvekilinin 17’sini, 350 milletvekilinin 60’ını, 15 milletvekilinin 1’ini,  D Partisi 100 milletvekilinin 4’ünü, 15 milletvekilinin  1’ini, E: Partisi 100 milletvekilinin 2‘sini , 15 milletvekilinin 4’ünü, F: Partisi 100 milletvekilinin 1’ini, 15 milletvekilinin 2’sini elde ederken, G ve H partileri bu simülasyona göre de milletvekili çıkaramıyor.
Yukarıdaki simülasyonların ortak yönü; hangi seçim sistemi benimsenirse benimsensin, varsayımsal olarak verdiğimiz parti oy oranlarının hiçbiri seçime katılan partilerin tek başına iktidarı elde etmesine yetmiyor. Barajın % 5 gibi düşük düzeyde  olduğu nispi temsil d’Hont yöntemli 2 nolu simülasyonda parlamentoya sadece 3 parti girebilmekte.
 
Buna karşılık,  450 üyeli bir parlamentonun 100 üyesinin ülke seçim çevresinden barajsız, 350 üyesinin % 5’lik ulusal barajlı  nispi temsil d’Hondt yöntemiyle belirlendiği 1 nolu simülasyonda 8 partinin katıldığı bir seçim sonucunda D, E ve F partileri de ülke seçim çevresinden çıkardıkları milletvekilleri sayesinde parlamentoya temsilci sokarak, parlamentoya giren parti sayısı 6’ya yükselmekte.
 
450 üyeli parlamentonun 100 üyesinin ülke seçim çevresinden barajsız nispi temsil d’Hondt, 350 üyesinin %5’lik ulusal barajlı  nispi temsil d’Hondt yöntemiyle seçildiği ve partilerin 1.olduğu seçim çevrelerinde aynı yöntemle, fakat barajdan muaf tutularak (Örneğin: Toplam 50 seçim çevresi olan ve 10 milletvekili çıkaran bir seçim çevresinde E Partisi’nin, 5 milletvekili çıkaran diğer seçim çevresinde ise F partisinin 1.parti olması durumunda) 4 nolu simülasyonda   parlamentoya milletvekili sokmayı başaran yeni bir parti yoktur. Fakat, E ve F partilerinin ülke barajı geçememelerine rağmen seçim çevrelerinde 1.parti olmaları bu 2 partiye ek milletvekili kazandırmakta, güçlü oldukları seçim çevrelerindeki oy tercihlerinin parlamentoya 100 milletvekilliğinden aldıkları paya ilaveten yansıması mümkün olmaktadır. Bu seçim çevrelerinde özellikle etnik temelli oy tercihleri baskınsa, sistem, tercihleri parlamentoya yansıttığı için, temsilde adalet ve demokratik meşruiyet açısından bu sistem daha kapsayıcıdır. 
Yeni Parlamento’nun seçim sistemiyle ilgili yürütmesini temenni ettiğimiz çalışmalarında, 3 nolu simülasyona konu alan sistemin, 550 milletvekilinden oluşan parlamentomuz tarafından tartışılmasının gerekli olduğu kanaatindeyiz. Türkiye’nin 7 Haziran seçimleri sonrası ihtiyaç duyduğu; kapsayıcı demokrasinin inşasıdır. Açığa çıkan 4’lü sosyolojik fay hattını (İslamcı muhafazakarlık/Türk milliyetçiliği/Kürt milliyetçiliği/demokrat-laik Sol) konjonktürel görmek, tek parti hükümetiyle yönetimde istikrar beklentisi olanlar, bunun da yüksek barajla sağlanacağını umanlar için kuvvetle muhtemel yanıltıcı olacaktır. Demokrasiyi temsilde adalet temelli seçim sistemiyle kapsayıcı kılmak, demokrasinin pekişmesine en önemli katkılardan biri olacağını düşünüyoruz. (Seçim sistemi raporumuzun tam metnine şu adresten ulaşılabilir:   
http://ozgurlukarastirmalari.com/uploads/20150812_Secim_Sistemleri.pdf