Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju TOSUN ve Prof Dr. Gülgün TOSUN yorumladı… İttifak’tan sonra vekiller nasıl dağılacak?

Prof. Dr. Tanju Tosun ve Prof. Dr. Gülgün Tosun, geçen hafta TBMM’ye sunulan yasa teklifi, teklifi veren AK Parti ve MHP’lilerin ifadesiyle, Türkiye'de siyasi ittifaklarla birlikte seçim sistemimiz bağlamında yeni bir sistem getirdiğini söyledi; “Partilerin özellikle genel seçimlerdeki oy güçlerini birleştirerek, seçimlerde oylarını arttırma ve buna bağlı olarak daha fazla sandalye elde etme stratejisi 12 Eylül sonrası ilk kez yasal bir temeli olmadan 1991 seçimlerinde uygulanmıştı… Bu teklifle birlikte seçim ittifakları yasal bir dayanağa kavuşturulmaktadır…” diye konuştu…

Siyaset bilimi literatüründe “Seçim Öncesi” ve “Seçim Sonrası” şeklinde sınıflandırılan ittifakların ilkinde seçim öncesinde partiler Parlamento ya da Cumhurbaşkanlığı/Başkanlık seçimlerinde işbirliği yapacaklarını anlamına geldiğine vurgu yapan ili profesör sistemin amacını şu sözlerle dile getirdi:

“Amaçları esas olarak sandıktaki güçlerini ya tek ortak aday listesiyle ya da bir partinin aday ya da bazı adaylarının belirli seçim çevrelerinde çekilerek, oy desteğinin diğer partiye yönelmesini sağlamaktır. Seçim sonrası ittifaklar ise ağırlıklı olarak seçim sonrasında ortak hükümet kurma yani koalisyon birlikteliğine dayanır. Dünyada hükümet sistemleri parlamenter, başkanlık ya da yarı-başkanlık olan çok sayıdaki ülkede özellikle seçim öncesi ittifaklar şeklinde partiler arasında zaman zaman oy arttırma ve seçim kazanmaya odaklı stratejik ortaklıklar mevcut… Nitekim parlamenter sistemle yönetilen 23 ülkede 1946-2002 yılları arasında yapılan 364 parlamento seçiminin 240’ı seçim ittifaklarına gidilerek gerçekleşirken, 2001-2011 yılları arasındaki 147 Cumhurbaşkanlığı / Başkanlık seçiminin çoğunda yine seçim ittifakları sonuçlar üzerinde tayin edici olmuştur. Özellikle Fransa, Meksika, Güney Kore’deki Cumhurbaşkanlığı seçimleri konuya ilişkin tipik örneklerdir. Başkanlık sisteminin uygulandığı ülkelerde ittifaklar bir yandan başkanın seçilmesi, diğer yandan ise başkanın partisinin parlamentoda çoğunluğu elde etmesine, muhalefetin de kendi adayının başkan seçilmesi ve parlamentoda hakim çoğunluğu elde etmeye odaklıdır. Nitekim Meksika, Brezilya, Güney Kore, Fransa’da böyledir... Parlamenter sistemle yönetilen ülkelerde ise ittifaklar daha ziyade seçim sonrası olası yönetim istikrarsızlığının ortaya çıkmaması için bir strateji olarak düşünülmektedir. Nitekim İtalya’da ittifaklar istikrarsızlığı önleme odaklı kurgulanırken, Almanya’da seçim sonrası koalisyon odaklı örtük seçim ittifakları (partilerin seçim sonrası hangi parti/partilerle koalisyon hükümeti kurabileceklerinin mesajını vermeleri) şeklinde işlemektedir (Nebi Miş, Hazal Duran, Seçim İttifakları, SETA Yayını, Şubat 218, s: 232) .

Seçim ittifaklarıyla seçim sistemleri ve seçmen davranışı arasında yakın bir ilişkinin mevcut olduğunu hatırlatan Siyaset Bilimciler, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Seçim öncesi ittifaklar daha ziyade, hükümet sistemi parlamenter, başkanlık ya da yarı-başkanlık olsun çoğunluk ya da karma seçim sistemlerinde partiler oy-milletvekili orantısızlığını aza indirgemek için güçlerini arttırma odaklı başvurdukları bir strateji iken, nispi sistemlerde ise özellikle baraj uygulaması nedeniyle baraj altı kalmamak için (Örneğin; İspanya, Portekiz, Hollanda) başvurulur.  Şunu da belirtmek gerekir ki, Batı Avrupa demokrasilerinde bizde olduğu gibi % 10 düzeyinde bir baraj yoktur. Nitekim İsveç’te yüzde 4 olan barajlı sistemde seçim öncesi ittifaklar yaygındır… Parlamentoya sunulan ve ittifaka imkan tanıyan yasal düzenlemenin ittifakın bu ölçüde yüksek olduğu ve son seçimde 4 partinin toplam oyların neredeyse % 95’ini, geriye kalan 12’sinin ise yüzde 5’te kaldığı bir tabloda küçük partilere verdiği mesaj adeta “ya bir ittifaka katılın ya da başınızın çaresine bakın” şeklindedir. Bu yazıda parlamentoda olası bir genel seçimin ardından nasıl bir tablo çıkabileceğini görmek için, üç senaryoya dayalı bir simülasyonun sonuçları sunulmaktadır. Temel amacımız; Olası bir genel seçimde şu anda parlamentoda bulunan AK Parti, CHP, MHP ve HDP’nin 1 Kasım 2015 genel seçimlerinde almış oldukları oylarda çok büyük değişim olmadan ve İYİ Parti’nin de seçime katılması ve yüzde 8-12 arasında oy alması koşuluyla parlamentoda nasıl bir milletvekili dağılımı ortaya çıkacağı, 600 milletvekilinin parti / ittifaklara göre nasıl dağılacağı ve milletvekili geçişlerinin yönü araştırılmıştır…”

Simülasyonun 1.senaryosundaki varsayımlar;

• AK PARTi+ MHP+BBP ittifak yapıyor.
• İYİ Parti % 8 oy alıyor ve barajı geçemiyor.
• Barajı İttifak, CHP ve HDP geçiyor.
• İttifak dışında tüm partiler seçime kurumsal kimlikleriyle katılıyor.
• İyi Parti 8 puanlık oylarının 1 puanını Ak Parti’den, 2 puanını CHP’den, 4,5 puanını MHP’den, 0,5 puanını HDP’den alıyor (İYİ Parti oyları bu partilerin oylarından gelen varsayımsal oylarla oransal olarak hesaplanmıştır)

Bu senaryoya göre;

• 600 Milletvekilinden oluşan Parlamentoda AK Parti+MHP+BBP İttifakı 395 milletvekilliği elde ederek, Anayasayı değiştirecek milletvekili sayısına çok yaklaşıyor.
• CHP 135, HDP 70 milletvekilliği kazanıyor.
•  AK Parti+MHP+BBP İttifakı sadece 3 seçim çevresinde (Hakkari, Şırnak, Tunceli) milletvekilliği elde edemiyor.

2. senaryodaki varsayımlar;

• AK PARTi+ MHP+BBP ittifak yapıyor.
• İYİ Parti % 12 oy alarak barajı geçiyor ve seçime tek başına katılıyor.
• Barajı İttifak, CHP, İyi Parti ve  HDP geçiyor.
• İttifak dışında tüm partiler seçime kurumsal kimlikleriyle katılıyor.
• İyi Parti 12 puanlık oylarının 2 puanını Ak Parti’den, 3 puanını CHP’den, 6,5 puanını MHP’den, 0,5 puanını HDP’den alıyor (İYİ Parti oyları bu partilerin oylarından gelen varsayımsal oylarla oransal olarak hesaplanmıştır)

600 Milletvekilinden oluşan Parlamentoda AK Parti+MHP+BBP İttifakı İYİ Parti’nin barajı geçmesi nedeniyle  372 milletvekiline düşüyor.Bu senaryoya göre,

• CHP İYİ Parti’nin barajı geçmesi nedeniyle 121 millrtvekiline düşerken, HDP’nin vekil sayısı 1 artarak 71’e çıkıyor, İYİ Parti 36 milletvekilliği kazanıyor.
• İYİ Parti 36 milletvekilliğinin 22’sini İttifak’tan, 13’ünü CHP’den, 1 tanesini HDP’den alıyor.
• Ak Parti+MHP+BBP İttifakı Erzurum’da 1 milletvekilliğini HDP’ye kaptırıyor.
•  AK Parti+MHP+BBP İttifakı yine sadece 3 seçim çevresinde (Hakkari, Şırnak, Tunceli) milletvekilliği elde edemiyor.
• İstanbul 2.seçim çevresinde CHP’den İYİ Parti’ye 2, HDP’ye 1 milletvekilliği geçiyor.

3. senaryodaki varsayımlar;

• Seçime 2 İttifak (AK PARTİ+ MHP+BBP), (CHP+İYİ PARTİ+ SAADET P.) katılıyor.
• İttifaklar  dışındaki HDP ve diğer partiler kurumsal kimlikleriyle katılıyor.
• İYİ Parti % 12 oy alarak barajı geçiyor .
• Barajı 2 İttifak ve HDP geçiyor.
• İyi Parti 12 puanlık oylarının 2 puanını Ak Parti’den, 3 puanını CHP’den, 6,5 puanını MHP’den, 0,5 puanını HDP’den alıyor (İYİ Parti oyları bu partilerin oylarından gelen geçişlerle oransal olarak hesaplanmıştır)

600 Milletvekilinden oluşan Parlamentoda AK Parti+MHP+BBP İttifakı CHP+İYİ PARTİ+SAADET P. İttifakı nedeniyle 2.senaryodaki 372 milletvekilinin 24’ünü CHP+İYİ PARTİ+SAADET P. İttifakına kaptırıyor.Bu senaryoya göre,

• İYİ Parti’nin tek başına girdiği seçimde toplam 157 olan CHP+İYİ PARTİ milletvekili sayısı, ittifak sayesinde 184’e çıkıyor. Bu ittifak kazandığı 27 ek milletvekilliğinin 24’ünü AK Parti+MHP+BBP İttifakından, 3’ünü HDP’dan alıyor. Bunun anlamı; CHP+İYİ PARTİ+SAADET P. ittifakı, diğer ittifakın milletvekili dağılımını % 6-7 azaltıyor.
•  CHP+İYİ PARTİ+SAADET P. İttifakı HDP’de de sınırlı milletvekili kaybına yol açıyor. (Tunceli, Erzurum, Adıyaman’da 1’er milletvekilliği)
• AK Parti+MHP+BBP İttifakı yine sadece 3 seçim çevresinde (Hakkari, Şırnak, Tunceli) milletvekilliği elde edemiyor.
•  İzmir’de CHP+İYİ Parti+Saadet Partisi İttifakı her 2 seçim çevresinde diğer İttifakın 1’er milletvekilliğini alıyor.
• İYi Parti seçime İzmir’de tek başına girerse, 1’er milletvekilliğini CHP’den alıyor.

3 SENARYOYA DAYALI SEÇİM İTTİFAKI SİMÜLASYONU NE SÖYLÜYOR?
Konuya ilişkin çok farklı senaryolara dayalı simülasyonlar yapılabilir. Farklı milletvekili dağılımları ortaya çıkabilir. Bizim yaptığımız üç farklı senaryoya dayalı simülasyon şu bulgulara işaret etmektedir:

• 2019 Genel seçiminde, partilere yönelen seçmen desteğinde çok radikal farklılaşmalar olmadığı, AK Parti+MHP+BBP Olası İttifakı dışında, İttifaklara gidilmediği ve partilerin çoğu kurumsal kimlikleriyle seçime girdiği takdirde, AK Parti+MHP+BBP olası İttifakının elde edebileceği milletvekili sayısı parlamentoda % 65 ve üzeri bir çoğunluğa ulaşabilir.
• İYİ PARTİ tek başına seçime girip, barajı geçip, % 12 civarında oy alsa bile, Parlamentoda %5-6’lık temsil oranında kalabilir. İYİ Parti’nin 50 milletvekilinin üzerinde çıkabilmesi için %15’in üzerinde oy alması gerekebilir.
• HDP’nin barajı geçip, %10-11 civarında oy alması durumunda, 65-70 milletvekili çıkarma olasılığı mevcuttur.
• Yüksek Ulusal Barajlı D’ Hondt Yöntemi öncelikli olarak Büyük Partiler lehine sonuç verir. Büyük partilerin öncülüğünde yapılacak ittifaklar, her zaman büyük partilerin yüksek oy güçleri nedeniyle, ittifaklarla elde edilecek milletvekili sayısını arttırır. Bu da küçük partilerin İttifaktan milletvekili almasına ve parlamentoda temsil edilmesi şeklinde lehte bir duruma yol açar.
• Bu simülasyon, AK Parti+MHP+BBP Olası İttifakının Ak Parti’nin Taşıyıcı Gücü nedeniyle İttifakı çok avantajlı kıldığını gösteriyor. CHP dahil diğer partilerin CHP ile girecekleri herhangi bir İttifak, Olası AK Parti+MHP+BBP İttifakının milletvekili dağılımını bir ölçüde azaltmakta, ikinci ittifaka (CHP+İYİ Parti+ Saadet P.) %20’ye yakın ek milletvekilliği kazandırmaktadır. 

Görünen o ki, önümüzdeki seçimde büyük partilerin öncülüğündeki ittifaklar,  ittifaka dahil küçük partilerin de lehine, herhangi bir ittifaka dahil olmadan seçim yarışına katılma ise, seçime katılacak tüm küçük partilerin  yüksek baraj nedeniyle yine parlamento dışında kalmasına neden olacak.