Göçlerden söz ediyorduk ya:

Asıl üzerinde durmak istediğimiz mübadele…

Mübadele hakkında ne varsa yazalım, çizelim bu köşede.

Mübadele nedir? Neyi amaçlamıştır?

Nasıl uygulanmıştır?

Hemen belirtelim; bugün Türkiye nüfusunun belki de on milyondan fazlası, aile köklerine bakarak, kendisinin “mübadil” olduğunu söyleyecektir.

Hepsinin de kendilerine göre hikayeleri vardır.

Atadan torunlara anlatıla anlatıla gelmiştir bu hikayeler.

Ve aileler gözleri gibi üzerinde dururlar bunların; çünkü onlar için bunlar neredeyse varolmalarını sağlayacak bağlardır.

Önce mübadele nedir? Bunu yanıtlayalım:

Mübadele, Türk Kurtuluş Savaşı’nın sonunda Türkiye ile Yunanistan arasında Lozan’da, alelacele imzalanmış bir göç anlaşmasıdır.

Bu anlaşma Batı Trakya dışındaki Yunanistanlı Müslümanlar ile İstanbul dışındaki Türkiyeli Ortodoksların zorunlu olarak karşılıklı göç etmelerini öngörür.

Demek ki neymiş?

Balkanlardan her göç olayı mübadele değilmiş.

Doğal olarak her hangi bir yerden göç edip Türkiye topraklarına katılan nüfusun hepsi de mübadil değilmiş.

Bu işin bir kuralı, sınırı ve ölçüsü var.

Nedir o halde kural:

1. Mübadele yalnızca Türkiye ile Yunanistan arasında gerçekleştirilen zorunlu göç ettirme olayıyla sınırlıdır.
2. Bu göçü yaşamış olan kişilere mübadil denir.
3. Bunun dışında kalan her hangi bir yerden, örneğin Bulgaristan’dan, Kosova’dan kalkıp Türkiye’ye göç edenler mübadil değildir. Onlar tarihi olayların zorlamasıyla başka bir göçün ana yurda savurduğu evladı fatihandır.

Bursa’daydı sanırım. Bir sempozyumda bildiri sunuyordum. Biri çıktı:

“Abe, biz de Bulgaristan mübadiliyiz be yaa” dedi.

Derhal anlamışsınızdır artık; bu arkadaşımız kendini mübadil sanıyor; öyle tanımlıyor, bu şekilde bir yerlere koyuyor. Ama o, yukarıdaki ölçülerin dışında kaldığı için mübadil değildir

O’nu Türkiye’ye savuran göç olayı da mübadele değildir.

Yineleyelim:

Mübadele yalnızca Türkiye ile Yunanistan arasında uygulanan bir göç olayıdır.

Vee…

Batı Trakya ile İstanbul mübadelenin dışında bırakılmıştır.

Konunun özü bu.

Ancak yazıyı bitirmeden bir iki yönü üzerinde daha duralım işin:

Mübadele sözleşmesi uyarınca güya göçe zorlanacak kişiler yanlarında her şeylerini götürebileceklerdi.

Ve göçmeni kabul eden ülke, göçmen bu ülkenin topraklarına ayak bastığı an o ülkenin yurttaşı sayılacaktı.

Ya yolculuk?

Diyelim bir göçmen, Yunanistan’dan hareket edrek bir gemiye bindi. Yunanistan tebaası olmaktan artık çıkmış oldu.

Ama daha Türk yurttaşı da değil; çünkü Türk yurttaşı olabilmesi için iskeleden karaya ayak basmış olması gerekiyor.

O zaman beş altı gün süren yolculukta mübadillerin statüsü ne?

Araf bölgede kalmıştır bu insanlar ve o yolculuk boyunca ola ki vefat etmiş olanlar varsa, her hangi bir ülkenin yurttaşı olarak görülmedikleri için, basit bir dini törenle denize atılmışlardır.

Canı sıkılıyor insanın.

İçi daralıyor.

Neler çekmiş insanlarımız hayatta kalabilmek için ya hu?

Gelin bunu da öteki yazımızda ele alalım…