İzmir’e ölüm örtüsü çöktü!

Metehan UD/EGEDESONSÖZ -  İzmir’de hava kirliliğinden kaynaklı oluşan görüntü endişelere yol açtı. Hava hareketliliğinin en aza indiği dönemlerde kent merkezinin üstüne çöken kahverengi örtü İzmirlilerin sağlığını tehdit ediyor.

Kent merkezindeki hava kirliliğinin ana nedenleri arasında sanayi kuruluşları, çimento ve demir ve demirdışı maden döküm tesisleri, gıda üretimi yapan işletmeler, kalitesiz yakıt kullanımı, yoğun trafik ve yeşil alanların azalması yer alıyor. 

İzmir Büyükşehir Belediyesi Hava Kalitesi verilerine göre 23-26 Ekim günleri arasında istasyonlarda ölçülen PM 10 değerlerinin bu süre boyunca sınır değerlerin üzerinde olduğu görülüyor. 

2021’DE 1731 CAN
Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından yayımlanan Kara Rapor’a göre 2021 yılında İzmir’de bin 731 kişi hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirmişti. Ayrıca raporda İzmir’deki hava kalite izleme istasyonlarının yeterince çalışmadığı ve İzmir’in hava kalitesinin yeterli şekilde ölçülemediği de vurgulanmıştı.

İSTASYONLARIN VERİLERİ YETERSİZ
Egedesonsöz’e açıklamalarda bulunan Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) İzmir Şubesi Bilim Danışma Kurulu Üyesi, Çevre Yüksek Mühendisi Helil İnay Kınay, İzmir hava değerlerini yorumladı.

Türkiye’deki yönetmelik ve uygulamalar ile AB ve Dünya Sağlık Örgütü’nün kabul ettiği faktörler arasında farklıklar bulunduğunu ifade eden Kınay “Hava Kalitesi Yönetimi sürecinde; Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Birliği tarafından da; kükürt dioksit, azot dioksit, azot oksitleri, partiküler madde, kurşun, benzen, karbon monoksit, ozon, arsenik, kadmiyum, nikel, benzo(a)piren ve ozon gibi kirleticilerin ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekliliği ortaya konulmuştur. Ülkemizdeki yönetmelikte de bu kirleticilerin ölçülmesi, değerlendirilmesi ve önlemler alınması zorunludur. Ancak Hava Kalitesi verilerini incelendiğinde, istasyonlarda her kirleticinin ölçülmediği, istasyonların kurulduğu yerlerin yetersiz olduğunu görülmektedir. Ölçüm verilerindeki eksiklikler ve istasyon yerlerinin kirletici ölçümlerini doğru yapacak yerlerde kurulmamaları nedeni ile hava kalitesi verilerinde yetersizlikler ile karşı karşıya kalınmaktadır. Bu noktada Bakanlık verilerinin tamamı ve istasyonlardaki sonuçlar, ölçüm yapılamayan günler sayısı,  günlük limitin aşıldığı gün sayıları gibi faktörler bütünsel incelendiğinde hava kalitesine ilişkin olarak bütünsel bir iyileşmeden bahsetmek yetersiz kalmaktadır. Soluduğumuz hava içerisinde bulunan toz, polen, küf, yanma sonucu oluşan parçacıkları, organik bileşikler gibi 10 mikron ve daha küçük parçacıklar PM10 (partiküler madde) olarak ,2,5 mikron ve daha küçük parçacıklar ise PM2.5 olarak adlandırılır. Doğrudan solunum yolu ile vücudumuza giren bu parçacıklar sağlık riskleri açısından oldukça önemlidir.” dedi.

HANGİ İLÇELER SINIR ÜSTÜNDE
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde PM2,5 parametresi için limit değer bulunmadığını kaydeden Kınay “Avrupa Birliği’nin PM2,5 için limit değeri yıllık 25 μg/m3’tür. Dünya Sağlık Örgütü’nün PM2,5 için limit değeri günlük 25 μg/m3 olup, yıllık 10 μg/m3’tür. Ancak ülkemizde PM2.5 ölçümlerine ilişkin verilerin yetersizliği de  hava kalitesi verilerinin de yeterince değerlendirilmediğinin bir göstergesi. 2022 yılında İzmir’de yalnız 7 istasyon için PM2,5 ölçümü verileri paylaşılmıştır. 2022 Yıllık ortalama PM10 değerleri Aliağa, Aliağa Bozköy, Alsancak, Bornova İBB, Çiğli, Gaziemir, İzmir-Eğitim, Karabağlar, Karaburun, Karşıyaka, Menemen, Ödemiş ve Torbalı istasyonlarında ulusal sınır değerlerin üzerinde, Bayraklı ve Yenifoça’da ise sınır değerlere çok yakındır. Torbalı, Karşıyaka, Ödemiş istasyonlarında ulusal sınır değerlerin 2 katına yakın seviyededir. 2022 Yıllık ortalama PM 2,5 değerleri il genelinde sadece 7 istasyonda ölçülmektedir. DSÖ standartları ile karşılaştırma yapıldığında PM10 ve PM2,5 değerlerinin tüm istasyonlar için sınır değerlerin üzerinde kaldığı görülmektedir.” ifadelerini kullandı.

‘SINIR DEĞERİ AŞAN GÜNLER ARTTI’
İzmir ilçelerinin 2022 verilerini değerlendiren Kınay “Verilere göre PM10 değerinin Karşıyaka istasyonunda 254 gün, Torbalı istasyonunda 203 gün, İzmir-Eğitim istasyonunda 202 gün, Gaziemir istasyonunda 151 gün, Aliağa-Bozköy istasyonunda 144 gün, Alsancak istasyonunda 131 gün, Aliağa ve Bornova istasyonlarında 113 gün aşıldığı görülmektedir. Geçmiş yıllara ait sağlıklı veri bulunan 9 istasyon için karşılaştırma yapıldığında Bayraklı istasyonu hariç aşım sayılarının bir önceki yıla göre arttığı görülmektedir. Kentte bulunan 23 istasyondan sadece 6 sında PM2,5 ölçümü yapılmakta olup, DSÖ sınır değeri olan 15 µg/m3 değerinin Alsancak istasyonunda 241, Bornova istasyonunda 281, Çiğli istasyonunda 272, Karşıyaka istasyonunda 207, Konak istasyonunda 236 gün aşıldığı görülmektedir. Yenifoça’da ise aşım sayısı 61 dir.” dedi. 

‘BEDELİNİ YAŞAM FATURALARI İLE ÖDÜYORUZ’
Yılın büyük bölümünde PM açısından kirli bir havayı soluduğumuzu ifade eden Kınay “İstasyon verileri incelendiğinde SO2 değerleri ile ilgili iyileşme olduğu ifadesi kullanılmakla birlikte, bu iyileşmenin doğal gaza geçiş ile birlikte olduğu unutulmamalıdır. Oysa ekonomideki sorunlar, doğal gaz fiyatlarındaki artış ile birlikte konutlarda başlayan kömüre dönüş, diğer taraftan ekonomik sorunlar nedeni ile düşük kaliteli kömür ya da  kömürün bile satın alınamadığı ısınabilmek amacı ile  ne bulursak yakmaya çalışılan sosyo ekonomik koşullar içerisinde hava kalitesinde iyileşmenin olmayacağı ve sürecin tersine döneceği görülmektedir. Yılın büyük bölümünde PM açısından kirli bir havayı soluyoruz. Mevsim ve atmosferik koşullara bağlı olarak etkisi de değişiklik gösteriyor. Kent planlaması sürecinde çevresel faktörler göz önünde bulundurulmadan alınan kararların bedelini  sağlığımızla, ağır yaşam faturaları ile ödüyoruz. ilk etkileneneler de hassas gruplar, hamileler, bebek, çocuklar, yaşlılar ve kronik rahatsızlığı olanlar…” diye konuştu.

KIŞ AYLARINDA SONUÇLARI AĞIRLAŞACAK
Kış aylarında sonuçların ağırlaşacağını dile getiren Kınay “Betonlaşan kentler, yeşil alanları yutarken, yeni kent kararlarında da bu anlayışın devam etmesi ne yazık ki sorunu daha da büyütüyor. Kış aylarının gelmesi ile birlikte ısınma kaynaklı kirleticiler de bu tabloya eklendiğinde sonuçlar ağırlaşacak. Tüm kentlerimizde hava kirliliği problemi büyük boyutta. Hava kalitesi yönetimi ve iyileştirilmesine ilişkin planlamalarda özellikle kömür kullanımı kaynaklı kirlilik etkisine karşın doğal gaz kullanımının teşvik edilmesi, doğal gaz kullanımındaki artış hava kalitesinin iyileşmesindeki en önemli faktörlerden birisi olarak gösteriliyordu.  Bu genel değerlendirmeye baktığımızda oluşan iyimser tablo, uygulamaya döndüğümüzde farklı yüzü ile karşımıza çıkıyor.” dedi. 
Kınay şunları söyledi:

Kentsel ısıtmada ve sanayide doğal gaz kullanımı ile birlikte verilerde sağlanan iyileşmeler ekonomi, doğalgaz fiyatlarındaki artış ile birlikte konutlarda yeniden kömür kullanımına dönüş süreci, doğal gaz kullanan sanayi tesislerinde de yeni talepleri ortaya koydu. Doğal gaz fiyatlarındaki dalgalanmalar nedeni ile sanayi tesisleri maliyeti doğal gaza göre daha uygun, ancak çevresel kirletici etkisi daha yüksek olan katı yakıtlı sistemlere geçmek için talepte bulunmaya başladılar. Bu talepleri değerlendiren Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 14.12.2022 tarihinde “Yakıt ve Yakma Sistemleri Değişikliği Talepleri” konulu bir genelge yayınladı.  Bu genelge kapsamında; ülkemizin 64 ilinde yüksek kirlilik riski olduğu, bu illerde hava kalitesi eylem planları ile sürecin takip edildiği paylaşıldı. Aynı genelge içeriğinde Bakanlık tarafından hava kalitesi verilerinin düzenli izlendiği sistemlere göre bir çok ilimizde Toz Partikül Madde (PM10) ve Kükürdioksit ( SO2) değerlerinin sınır değerlerin aşıldığı ifadesi kullanıldı.

Halihazırda birçok ilde özellikle toz-partikül madde (PM10) ve kükürt dioksit (SO2) parametrelerinde hava kalitesi sınır değerlerinin aşıldığına dikkat çeken bakanlık, HEY Portalı ve NEFES yazılımı ile yapılan senaryo çalışmalarına göre, doğal gazdan katı yakıta dönüşüm taleplerinin yerine getirilmesinin hava kalitesini bozacağını ifade etti.

Isıtma amaçlı merkezi/bireysel yakma sistemlerinde yakıt dönüşümü, merkezi sistemlerin bireysel sisteme çevrilmesi ile sanayi tesislerinde kullanılan yakıtların kirlilik yükü daha fazla olan yakıta dönüşümüne ilişkin taleplerin, Mahalli Çevre Kurulu’nda görüşülerek karara bağlanması gerektiğini kaydeden bakanlık, yetkinin kurulda olduğuna işaret etti. Bakanlık, MÇK kararlarında yakma tesisinin tüm kirletici parametreleri için mevcut kütlesel debi değerlerinde artışa neden olmaması ve ilave kirlilik yükü oluşturmaması koşulu ile taleplerin değerlendirileceğini bildirdi.

Özetle; genelge içerisinde hava kalitesinin kötü olduğunu belirten, planlama sürecinin hassas olduğunu, söz konusu taleplerin havamızı kirleteceğini belirten Bakanlık yetkiyi Mahalli Çevre Kuruluna vererek, MÇK izni ile taleplerin değerlendirileceğini belirtiyor. Ocak ayından itibaren her ay Valilik Başkanlığında toplanan Mahalli Çevre Kurulu gelen talepleri onaylıyor.

Konutlar ve sanayi tesislerinde doğal gaz fiyatlarındaki artış nedeni ile kömüre dönüş süreci hava kalitesi dolayısı ile çevre ve halk sağlığı sorunlarını da büyütecek. Ekonomideki sorunlar ile birlikte ağırlaşan yükümüz yaşam kalitemizdeki değişiklikleri de hızlandırıyor. Ekonomik maliyetler artarken, maliyet azaltabilmek için katı yakıta dönüş ile birlikte kirlilik ve yaşamsal maliyetlerimiz de artacaktır. Ekonomik sorunları yaratan biz değiliz ama, çevresel ve yaşam boyutu ile bugünden yarına bedelini ödeyen yine toplum ve ekolojik yaşam oluyor.