Çocuk işçiliği büyüyor... İzmir'de dramın iki adresi!

Metehan UD / EGEDESONSÖZ – Birleşmiş Milletler (BM) 2002 yılında 12 Haziran gününü Dünya Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Günü ilan ederek, uluslararası topluma çocuk işçiliği sorununa odaklanma çağrısında bulundu. Öte yandan Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) hazırladığı sözleşmelere imza atan devletler çocuk işçiliğini sonlandırma taahhüdünde bulundu.

2000’li yıllardan beri açıklanan rakamlara göre çocuk işçi sayısı azalma eğilimindeydi. UNICEF ve ILO tarafından açıklanan rakamlara göre, 2000 yılında 246 milyon olan çocuk işçi sayısı, 152 milyona kadar indi. Ancak tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 sürecinde çocuk işçi sayısı yeniden artış gösterdi. Geçtiğimiz yıl açıklanan rakamlara göre çocuk işçi sayısı 160 milyona kadar dayandı.

COVID-19 bir halk sağlığı krizi olmasının yanı sıra aynı zamanda ekonomi alanında da etkileri oldu. Salgının ekonomide yarattığı tahribattan ise yine en çok toplumun yoksul, kayıt dışı, güvencesiz ve günübirlik işlerde çalışan kesimleri zarar gördü. Ekonomik gelirlerin kesilmesi ya da azalması çocukları da çalışma yaşamına itti.

AA’ya konuşan ILO Genel Direktörü Guy Ryder önlemler alınmazsa 2022 sonuna kadar çocuk işçi sayısının 169 milyona kadar çıkabileceğini dile getirdi. Greyder, “Artık çocuk işçiliğiyle mücadele noktasında bir dönüm noktasında bulunuyoruz. Son yıllarda bazı bölgelerde olumlu gelişim kaydedilse de özellikle 5 ile 11 yaş aralığındaki çocuk grubunda dünya çapında verilen mücadele durma noktasına geldi. COVİD-19'un yoksulluğu ve eşitsizliği arttırması ve kapanan okullar nedeniyle milyonlarca çocuğun daha risk altına girmesine yol açtı. Eğer hükümetler seviyesinde gerekli önlemler alınmazsa, çocuk işçi sayısı 9 milyon daha artarak 169 milyona yükselebilir” ifadelerini kullandı.

MÜLTECİLERLE BİRLİKTE ARTIŞA GEÇTİ
Suriyeli mültecilerin  Türkiye'ye gelişiyle birlikte çocuk işçiliğinin daha da arttığı İzmir’de ise çocuk işçiler kent merkezinde Işıkkent Ayakkabıcılar Sitesindeki atölyelerde ya da mahalle aralarındaki tekstil atölyelerinde, kırsalda ise tarlalarda çalışıyor... Çocuklar düşük haftalıkları, uzun çalışma saatleri ve rahatlıkla işten çıkarılmalarından kaynaklı daha kolay iş bulabiliyorlar. Tekstil atölyelerinde çocuk işçiler daha çok ayak işlerini ve ip temizleme gibi işleri yaparken kundura atölyelerinde ise yine ip temizleme ve sayaları yapıştırma gibi işleri yapıyorlar.  

ÇALIŞMAYA BAŞLAMA YAŞI DA DÜŞMÜŞ
Biz de pandeminin çocuk işçiliğine etkilerini görebilmek için Deri Tekstil ve Kundura İşçileri Derneği’nin eski başkanı Yalçın Yanık’la birlikte Basmane’deki tekstil atölyelerini ve Ayakkabıcılar Sitesi’ndeki atölyeleri gezdik... Hem ilk gözlemlerimiz hem de işçilerin anlatımlara göre pandemi öncesine oranla çalıştırılan çocuk sayısı artmış durumda. Pek çok atölyede çocuk işçiyle karşılaşmak mümkün. Artan çocuk işçiliği çalışma yaşını da düşürmüş. Pandemi sonrası derinleşen ekonomik kriz ortamı da çocuk işçilerin daha da kalıcılaşmasına neden olmuş durumda. Yetişkinler yeniden iş başı yapana kadar geçici bir çözüm olarak öngörülen çocuk işçiliği yaşam koşullarının ağırlaşmasından dolayı kalıcı hale gelmiş durumda.

‘BABAM ÇALIŞMAYA BAŞLADI AMA…’
Konuştuğumuz çocuk işçiler uzaktan eğitim sürecinde çalışmaya başladıklarını ve bu süreçte uzaktan eğitime de erişemedikleri için eğitim hayatından koptuklarını dile getiriyorlar... Babasının çalıştığı fabrikadan çıkarılmasıyla çalışmaya başladığını belirten 15 yaşındaki Ahmet, “Uzaktan eğitimde dersleri takip edemedim. Evde ne internet ne de akıllı telefon vardı. Babam da işsiz kalınca her şey zorlaştı. Çocuğuz ama biz de anlıyoruz olanları. Kiralar birikti, faturaları ödeyemedik. Babam borç istiyordu sağdan soldan. Mahalleden bir arkadaşım bu atölyede çalışıyordu. O söyledi ip temizleyecek, getir götür yapacak biri lazım diye. Bir yıl önce başladım çalışmaya bende. En azından ortaokulu bitirdim. Babam çalışmaya başladı ancak bu sefer de aldığı ile borçları kapatmaya çalıştım. Aldığımız da yetmemeye başladı. Kira arttı, ekmeğin fiyatı arttı. Ben çalışıyorum ki en azından kardeşim rahatça okuyabilsin. Ama dışarıdan da olsa liseyi bitirmek istiyorum” dedi.

‘HAYALİM SAYA USTASI OLMAK’
Konuştuğumuz diğer çocuk işçilerden Suriyeli Civan ise 14 yaşında. Bir yılı aşkın bir süredir Işıkkent’te Ayakkkabıcılar Sitesi’nde çalışıyor. Saya parçalarını solüsyon adını verdikleri bir yapıştırıcı birbirine yapıştıran Civan ise akrabaları ile birlikte işe gidip geliyor. Babasının inşaatlarda çalıştığını ancak pandemide uzunca süre çalışamadığını ifade eden Civan, “Benden büyük amca çocuklarım burada çalışıyorlar. Ben de hem eve destek olayım hem de meslek edineyim diye çalışmaya başladım. Liseyi okusak da mesleğimiz olmayacak. Zaten derslerim çok iyi değildi, pandemide iyice koptum, okuyamadım. Babam da hala işsiz. Eve Kızılay yardımı dışında giren tek para benim haftalık. Çok şükür ki burada düzenli veriyorlar” diye konuştu. Sabah 8’den akşam 9-10’lara kadar çalıştıklarını anlatan Civan en büyük hayalinin ise saya ustası olmak olduğunu söyledi.

‘YARDIMLARLA AYAKTA KALDILAR’
Basmane’de 30 yılı aşkın süredir çalışan, Deri, Tekstil ve Kundura İşçileri Derneği’nin de uzun süre başkanlığı yapan deri ustası Yalçın Yanık, pandemi ile birlikte işsizliğin arttığına vurgu yaparak “Basmanede yaşayanların çoğunluğu tekstil, kundura atölyelerinde, inşaatlarda ya kağıt toplama gibi günübirlik işlerde çalışıyorlar. Pandemide ailelerin gelirleri büyük oranda düştü. Çalıştıkları sektörlerin pandemiden etkilenmesinden dolayı uzun süre çalışamadılar, yardımlarla ayakta kalmaya çalıştılar ya da ufak tefek günübirlik işlerle... İç içe olduğumuz için yaşadıklarını yakından takip edebiliyoruz. Her gün onlarca aile kapımızı çalarak erzak ya da bebek bezi gibi temel ihtiyaçları için yardım istedi” ifadelerini kullandı.

‘ÇOCUKLAR DAHA ÇOK TERCİH EDİLİYOR’
Yetişkinler işsiz kalınca çocukların eve destek olmak için çalışmaya başladığını aktaran Yanık, “Bunu birkaç ailede değil pek çok ailede gördük... Atölyeleri de gezdiğimizde de bunu görüyoruz. İşverenler de hem çocuklara daha az para verdikleri hem de daha çok çalıştıkları için tercih ediyor. Pandeminin çocuk işçiliğinin etkileri üzerine bir çalışma yaptık. Ailelerle yaptığımız anket çalışmasına göre pandemi öncesine göre çocuk işçi sayısı neredeyse iki katına çıktı. Çocuklara 400-500 lira ne verirse patronlar için kar oluyor. Kimi zaman kesik attıkları da oluyor. Bu süreçte çalışan çocukların yaşı da düştü. Daha önce çalışmaya başlama 14-15'ti. Şimdilerde 12’lere düştü” diye konuştu.

‘KRİZ ÇOCUK İŞÇİLİĞİNİ KALICILAŞTIRDI’
Pandemiden sonra gelen yüksek enflasyonun çocuk işçiliğini kalıcılaştırdığını dile getiren Yanık şunları söyledi:

“Bu süreçte kısmen okula geri dönenler oldu ama tam pandemi bitti işler eskisi gibi olmaya başladı derken bu sefer de enflasyon vurdu, giderler çok fazla arttı. Kiralar yükseldi, temel gıda ürünleri aldı başını gitti. Yetişkinler tekrar başlasa da bu sefer aldıkları maaş yetmemeye başladı. Zaten büyük çoğunluğu güvencesiz ve asgari ücretin de altında çalışıyor. Asgari ücrete gelen zam bile etkilemedi onları. Hem bu süreçte de çocukların eğitimden kopması; okula dönmesini zorlaştırdı.”

‘SAHADA DAHA ETKİN ÇALIŞMALAR YAPILMALI’
Çocuk emeği sömürüsünün sonlanmasının devletin temel yükümlülüğü olduğunu hatırlatan Yanık, “Çocuk işçiliğinin üzerine durulması gerekiyor. Çocukların tekrar eğitim hayatına dönmesi için ekonomik alanlarda iyileştirme yapılmalı, yoksullukla insan hakları temelinde etkili mücadele yürütülmesi gerekiyor. Çocuk yaştaki işçilerin aileleri için işsizliğe karşı istihdam olanağı yaratacak politikalar yaşama geçirilmeli. Türkiye'nin de taraf olduğu çocuk emeği sömürüsü ile ilgili uluslararası sözleşmelerin hayata geçirilmesinde ısrarcı olunmalı. Yapılan çalışmalar kapalı kapılar ardında kalmamalı, sahada da etkin ve yaygın çalışmalar yapılmalı” dedi.