Büyükşehir yüz binlik planları yargıya taşımıştı… Bilirkişi ne dedi?

Metehan UD / EGEDESONSÖZ - Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın 2014 yılında yayımladığı İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı kent genelinde tartışmalara yol açmış, planlarla birlikte nitelikli tarım arazileri, zeytinlik alanlar, orman alanları, su havzaları ve korunması gerekli doğal değerler imara açılmıştı.

Planlara karşı aralarında yerel yönetimlerin, meslek odalarının ve çevre örgütlerinin de olduğu pek çok kesimden itiraz sesleri yükselmişti. TMMOB'a bağlı Şehir Plancıları Odası planların iptali için dava açmıştı. 

İtirazların sahiplerinden biri olan İzmir Büyükşehir Belediyesi de söz konusu planları yargıya taşımıştı. Dava dilekçesinde planların imar mevzuatına, planlama ilkelerine, şehircilik esaslarına ve kamu yararına aykırı olduğunu belirten İzmir Büyükşehir Belediyesi, planların çevresel değerlerin yok olmasına yönelik parçacı kararları ürettiğini, önceki mahkeme kararlarının dikkate almadan hazırlandığını ve planlama yaparken yetkilerinin hiçe sayıldığını vurgulamıştı.

Üzerinden yıllar geçmiş olmasına rağmen hala karara bağlanmayan planlarla ilgili yakın zamanda yeni bir gelişme yaşandı. Danıştay Altıncı Daire Başkanlığı tarafından atanan ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nden öğretim görevlileri Prof. Dr. Nil Uzun, ODTÜ, Prof. Dr. Ela Babalık Sutcliffe ve Doç. Dr. Öğr. Yücel C. Severcan’ın hazırladığı bilirkişi heyetinin raporu ortaya çıktı.

Raporda planlamada yer alan değişiklikler ayrıntılı olarak ele alındı ve planların olası sonuçları değerlendirildi. Hazırlanan raporda; 104 planlama değişikliğine ve 17 plan notuna yönelik özel değerlendirmelerde bulunuldu.

'MEVZUATA UYGUN YAKLAŞIMLAR BARINDIRIYOR'
Raporun genel değerlendirme kısmında Çevre Düzeni Planının planının ana amacının, kapsamının, plan sınırları ve kapsadığı illerin, plan dili ve gösterimlerinin mevzuata, şehircilik ilkeleri ile planlama esaslarına uygun yaklaşımlar barındırdığı belirtildi.

'AŞIRI BÜYÜKLÜKTE ALANLAR YAPILAŞMAYA AÇILDI'
Ancak raporda yer alan plana yönelik eleştiriler arasında; plan araştırma raporunun ve plana altlık teşkil eden verilerin eksikliği, nüfus projeksiyon verilerinin güncel olmaması, nüfus kestirimlerinde plan stratejileriyle çelişen yaklaşımlar sonucu yer yer aşırı büyüklükte gelişme alanlarının açılmış olması yer aldı.

'ŞEHİRCİLİK İLKELERİNE AYKIRI KARARLAR İÇERİYOR'
Raporda ekolojik dengenin kurulması, koruma-kullanma dengesinin sağlanması, tarımsal ve doğal değeri olan alanların korunması ilkeleriyle çelişen, mevzuata, şehircilik ilkeleri ve planlama esaslarına aykırılıklar taşıyan plan kararları içerdiği de vurgulandı.

Raporun sonuç metninden maddeler şu şekilde:

- Davaya konu Çevre Düzeni Planı ilgili mevzuatta belirtilen tanımlara ve amaca uygun olarak geliştirilmiş olup, Çevre Düzeni Planının Plan Açıklama Raporunda ekolojik değerlerin korunması konusuna vurgu yapılmakta ve koruma-kullanma dengesinin kurulması yönünde plan hedefleri net biçimde konmaktadır; ve bu durum planın mevzuattaki tariflere uyumu açısından olumludur. Bununla beraber planın ayrıntılı önerileri incelendiğinde ekolojik değerlerin korunması ilkesiyle (dolayısıyla hem mevzuattaki tanımlarla hem planın kendi ana hedefleriyle) çelişen plan kararları tespit edilmiş olup bunlar rapor boyunca ayrıntılarıyla anlatılmıştır ve bu kısımlarda düzeltmeler yapılması gereği bulunmaktadır.

-Dava konusu Çevre Düzeni Planında yer yer aşırı ayrıntıda tariflenen gelişme alanları gibi gösterimler olmasına rağmen, Bilirkişi Kurulumuz bu durumun genellikle stratejik önemi daha düşük konular açısından olduğu, planın genel bir şematik dili bulunduğu görüşünde olup, bu yöndeki eksiklikleri planın gösterim dili nedeniyle iptalini gerektiren bir konu olarak değerlendirmemiştir.

- Planda mekansal bütünlük kurulmuş ve birlikte "çalışan", yani ekonomik ve sosyal bütünleşme göstererek kent ekonomisinin birlikte işlediği, bu açıdan bütünlük gösteren ve "kent-bölge" oluşumu izlenen kentler olarak İzmir ve Manisa illeri beraber planlanmıştır. Bu iki kent coğrafi öğeler, akarsular, vadiler açısından da idari sınırların ötesine geçen bir coğrafi bölgeyi içermektedir. Bu nedenlerle iki kentin beraber planlanması ve bu doğrultuda planın kapsamı ve plan sınırları şehircilik ilkeleri ve planlama esasları açısından doğrudur.

-Davaya konu planın kapsamının İzmir ve Manisa illeri olması daha önceki mahkeme kararları ve bu kararlar kapsamında yapılmış olan bilirkişi incelemesinin sonuçlarıyla da uyumludur.

-İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı için yeni bir Plan Araştırma Raporu hazırlanmamış; daha önce Mahkeme kararıyla iptal edilen İzmir-Manisa-Kütahya Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planının Plan Araştırma raporu kullanılmış; yani Kütahya ili kapsam dışına alınarak İzmir ve Manisa illeri için toplanan veriler temel alınmıştır. Bu yöntemdeki temel sorun verilerin güncelliğine ilişkin olup ilk onama tarihi olan 2014 yılı temel alınırsa, 2009 yılı öncesi verilere dayandığı için en az 5 yıl "eskimiş" veriler üzerinden plan kararlarının üretildiği sonucu çıkmaktadır. Nitekim davalı idare Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından dava dosyasına sunulan yanıtlar kapsamında da ilgili kurumlardan varsa güncel olmayan verilerin yenilenmesine yönelik taleplerinin çevre düzeni planı kapsamında değerlendirilmesinin mümkün olduğu belirtilmiştir. Planın stratejilerinin dayandığı verilerin "eskimiş" olması ve güncel olmaması önemli bir eksikliktir, ve bunların plan onamasından sonra plana kurumlarca yapılan itirazlar sırasında düzeltilip güncellenecek olması doğru bir planlama değildir. Dolayısıyla davaya konu İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planının (askı sürecinden sonraki) onama tarihi olan 16.11.2015 tarihinde yeterli, doğru ve güncel veriye dayandırılmadan yapılmış olması, güncellenmiş bir Plan Araştırma Raporunun olmaması önemli bir eksikliktir.

- Verilerin güncelliğine ilişkin bir diğer sorun nüfus projeksiyonlarıyla ilgili olup raporun ilgili kısmında açıklanmıştır. Ayrıca nüfus projeksiyonlarındaki kestirim yaklaşımı da sorunlu 189 bulunmuş olup, alt ölçek planları yönlendirmesi beklenen çevre düzeni planlarının, kentsel gelişme alanı büyüklüklerini belirlerken planın amaç ve hedefleri ile bağdaşlaştırılmayan, her yerleşim yerinin kentleşme dinamiklerini bir görüp aynı nüfus projeksiyon modeli ile nüfus tahminlerini yapan ve bu tahminler üzerinden bilimsel/matematiksel yöntemleri kullanmadan nüfus kabullerini yapan bir yaklaşımla hazırlandığı anlaşılmıştır. Bu durum hazırlanan planda doğal ve/veya tarımsal niteliği nedeniyle korunması gereken alanlarda planın koruma ve ekolojik denge hedefinden uzaklaşılarak gereksinimden fazla alanın kentsel gelişim alanı olarak planlanmasına yol açmıştır.

- Davaya konu 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı alt ölçekli planlarla ilişkisi ve plan hiyerarşisi olarak değerlendirildiğinde, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından onanmış olan 1/25000 ölçekli plan ile benzeşen ve farklılaşan yönleri olup, bu durumun planlama hiyerarşisi açısından doğal olduğu; 1/100.000 ölçekli davaya konu çevre düzeni planının davacı idarenin onadığı 1/25000 ölçekli plan ile tamamıyla örtüşmesi ve her kararında bu plana uygun olması gibi bir zorunluluk bulunmadığı; üst ölçekte bölge için yeni ve farklı stratejiler getirilmesinin mümkün olduğu değerlendirilmiştir. Davaya konu planda getirilen yeni/farklı stratejik kararlar ve bunların mekansal yansımaları şehircilik ilkeleri, planlama esasları, özellikle de çevre düzeni planında olması gereken koruma-kullanma dengesinin sağlanması gereği dikkate alınarak irdelenmiş ve rapor boyunca ele alınan 104 örnekte tek tek anlatılmıştır. Bununla beraber, daha önce onanmış olan 1/25.000 ölçekli planda kentin gelişme desenine, gelişmenin denetimine, koruma alanlarına ilişkin oluşturulan ve sürdürülmesi gereken stratejik kararların 1/100.000 ölçekli üst ölçek plan da olsa davaya konu çevre düzeni planında korunarak sürdürülmesi o kentte sağlıklı gelişmenin sağlanması ve ana plan kararlarının sürekliliği açısından önemlidir; ve bu tür bazı stratejik önemdeki kararlarda (örneğin kentsel gelişimi ve mekansal yayılmayı denetleyen yeşil kuşak stratejisi) 1/25.000 ölçekli planın öngörüsünün korunmamış olduğu; 1/100.000 ölçekli planda stratejik bir anlamı ve gereği olmaksızın, 1/25.000 ölçekli planın stratejik bir ana kararını ortadan kaldıran veya zedeleyen bir plan yaklaşımı saptandığı durumlarda, bunlar belirtilmiş ve düzeltilmesi gereği ilgili kısımda vurgulanmıştır.

- Belirtildiği üzere, rapor boyunca uyuşmazlık konusu olan 104 alan incelenmiş ve her biri için değerlendirmeler sunulmuştur. Sonuç kısmında vurgulanması gereken temel konu, iptali istenen çevre düzeni planının bazı hassas bölgelerde aşırı büyüklükte gelişme odakları yaratmakta olduğu, bu nedenle sürdürülebilirlik amacına, koruma-kullanma dengesini sağlama hedefine ulaşamadığıdır. Bu durum hem ilgili mevzuatta tanımlanan çevre düzeni planlarının temel amaçlarına uyumsuzluk olarak değerlendirilmektedir, hem de planın kendi açıklama raporuna aykırı düşmekte, planın iç tutarlılığını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle bu tür alanlar, maddeler halindeki ayrıntılı incelemeler sırasında gösterilmiş ve planda değişiklik yapılması gereken alanlar olarak rapor boyunca belirtilmiştir. Plan hükümlerine ilişkin itirazlar da aynı kapsamda tek tek incelenerek düzeltilmesi gereken hükümler belirtilmiştir. Bunun yanısıra davalı idare tarafından davacı itirazları doğrultusunda yapılan değişiklikler varsa bunlar da incelenerek itiraz konularının ortadan kalktığı durumlar gösterilmiş; itiraz konusunun ve tarafımızca saptanan aykırılıkların ve hatalı planlama yaklaşımlarının devam ettiği durumlar da vurgulanmıştır.