Türkiye'de 2023'te 190 türden 24 bine yakın kuş halkalandı

Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, önemli göç yolları üzerinde bulunan Türkiye'de yürütülen halkalama çalışmalarıyla kuşların göçleri ve popülasyon dinamikleri araştırılıyor.

Kuşların tanınmasını, gerektiğinde morfometrik ve diğer ölçümlerin yapılmasını sağlamak amacıyla yakalanıp tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgileri kaydedildikten sonra halkanın, kuşun bacaklarına takılması işlemine "halkalama" adı veriliyor. Halkalama çalışmaları, kuş bilimi araştırmalarında önemli yer tutuyor.

Düzenli halkalama çalışması 2002'de başlatıldı
Türkiye'de 2002'ye kadar düzenli ve kapsamlı halkalama çalışmaları yapılmazken bu tarihte DKMP Genel Müdürlüğü, ODTÜ Biyoloji Bölümü ve Kuş Araştırmaları Derneği arasında imzalanan işbirliği protokolüyle "Ulusal Halkalama Programı (UHP)" başlatıldı.

Program kapsamında, ODTÜ kampüsündeki çalışmaların ardından Samsun Kızılırmak Deltası'nda halkalama faaliyetleri başladı ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi bünyesinde yürütülerek bugüne geldi. Yeni istasyonlar ve tür bazlı çalışmalarla programın kapsamı genişletildi. Uluslararası geri bildirimler, 2005 yılından itibaren Avrupa Kuş Halkalama Birliğine (EURING) rapor edildi.

Ülkede halihazırda Cernek ve Eymir kuş halkalama istasyonları ile Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi, Boğazkent Uygulamalı Çevre Eğitimi ve Kuş Halkalama İstasyonu'nda ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde düzenli halkalama çalışmaları yürütülüyor.

İstasyonlar DKMP Genel Müdürlüğü ve üniversitelerle yapılan protokoller çerçevesinde faaliyet gösterirken bu noktalar dışında da halkalama faaliyetleri gerçekleştiriliyor.

Kelaynaklar özel lisansa sahip veterinerlerce halkalanıyor
Yürütülen çalışmalar sonucu, ülkedeki kelaynakların soyunun tükenmesinin önüne geçildi. Göç dönemi öncesinde istasyona alınan kelaynaklar, sadece üreme dönemlerinde serbest bırakıldı.

Kelaynakların halkalanması işlemleri "özel halkacı" lisansına sahip kurum görevlisi veterinerler tarafından yapılıyor. Kelaynaklar üreme mevsimi sonrası kafeslere alınıyor, erişkin kelaynak kuşları taramadan geçiriliyor.

Bu kapsamda, 2023 yılı üreme sezonunda yeni doğan toplam 57 yavru halkalandı. Bu yavruların biyometrik ölçüleri alınarak kaydedildi, cinsiyet ve genetik çalışmalar için örnekler de toplandı.

Öte yandan, İzmir Gediz Deltası'nda, DKMP Genel Müdürlüğü, Ankara ve Ege üniversiteleri ile Uluslararası Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) işbirliğiyle geçen yıl, flamingo halkalama çalışmaları gerçekleştirildi. Bu kapsamda Ağustos 2023'te yapılan çalışmalarla 262 yavru flamingoya hem metal hem de PVC halka takıldı, tüy ve parazit örnekleri alındı.

Turnaların halkalama çalışması sürdürülüyor
Genel Müdürlükçe ülkede nesli tehlike altında olan türler için eylem planı hazırlanarak uygulamaya konuldu. Bu kapsamda, 2013 yılında hazırlanan "Ulusal Turna Eylem Planı"nın birinci dönemi (2014-2019) uygulama planı tamamlandı. 2020-2024 yıllarını kapsayan ikinci uygulama dönemi ise devam ediyor. Buna göre, turnaların üreme, beslenme ve kışlama alanlarının tespit edilmesi amacıyla halkalama ve uydu vericiler ile takip çalışması yürütülüyor.

Elde edilen bilimsel veriler ışığında turnalar için önemli olan üreme, yazlama, kışlama ve göç sırasında konaklama alanları belirlenmeye başlandı. Bu çalışmalar kapsamında 27'si 2023 yılında olmak üzere toplam 152 turna halkalandı. Ayrıca geri bildirimi yapılan turnalar kayıt altına alınmaya başlandı.

Türkiye'de geçen yıl DKMP Genel Müdürlüğünce koordine edilen tüm halkalama çalışmaları sonucu, 190 türden 23 bin 794 kuş halkalandı. Söz konusu halkalama çalışmalarının 22 bin 756'sı ise halkalama istasyonlarında gerçekleştirildi.

İstasyonlarda en fazla halkalanan 10 kuş türü karabaşlı ötleğen, kızılgerdan, çıvgın, söğüt bülbülü, küçük akgerdanlı ötleğen, boz ötleğen, saz kamışçını, kızılkuyruk, akgerdanlı ötleğen ve mavigerdan olarak sıralandı.

"Yaban hayatını koruma çalışmaları en önemli faaliyet alanlarımızdan"
Açıklamada görüşlerine yer verilen Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, kuşların önemli göç yolları üzerinde bulunan Türkiye'nin, zengin bir yaban hayatına sahip olduğunu belirterek, "Yaban hayatını koruma ve geliştirme çalışmalarımız, en önemli faaliyet alanlarımızdan birisi." ifadesini kullandı.

Yumaklı, bu zenginliği korumak için Bakanlığa bağlı DKMP Genel Müdürlüğünün gerekli çalışmaları aralıksız yürüttüğünün altını çizerek, şunları kaydetti:

"Halkalama istasyonlarında izleme faaliyetleri kapsamında yapılan halkalama çalışmalarının yanı sıra doğada hastalık ya da yaralanma gibi nedenlerle bulunan kuşlar da tedavi ve rehabilitasyon süreçleri tamamlandıktan sonra tabiata döndürülürken halkalanıyor. Halkalama çalışmaları sayesinde yaban hayatının önemli bir parçası olan kuş türleri korunurken elde edilen veriler bilimsel araştırmalara ışık tutuyor."(AA)