EGEDESONSÖZ - İzmir 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 21 Ekim 2025 tarihli kararına göre, Foça Atatürk Mahallesi’nde, Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırlarında yer alan 1169 ada 4 numaralı parselde yapılan sondaj kazısında, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında değerlendirilen taşınır kültür varlıkları ile iki adet sunak yapısı tespit edildi.
Foça Müze Müdürlüğü denetiminde yürütülen kazı çalışmalarında ortaya çıkan kalıntıların çevre parsellere kadar yayıldığının belirlenmesi üzerine, daha önce 3’üncü derece arkeolojik SİT statüsünde bulunan alanın koruma derecesi yükseltildi.
Kurul, 1169 ada 3, 4, 9 ve 10 numaralı parsellerin 1’inci derece arkeolojik SİT, 1169 ada 5 numaralı parselin ise 2’nci derece arkeolojik SİT olarak yeniden tescil edilmesine karar verdi.
Söz konusu parselde, özel mülkiyete ait bir taşınmazda villa inşaatı için zemin etüdü ve sondaj çalışması yapılmıştı. Ancak, yapılan kazılar sırasında antik döneme ait mimari kalıntılar ve sunak yapıları ortaya çıkınca, inşaat planı durduruldu.
Kurul kararında, kazı sırasında ortaya çıkarılan kültür varlıklarının korunması ve ilgili işlemlerin tamamlanmasının ardından sonuçların Kurul Müdürlüğü’ne bildirilmesi gerektiği belirtildi.
PHOKAİA ANTİK KENTİ SINIRINDA
Bölge, Phokaia Antik Kenti sınırları içinde yer alıyor. Sınırlar, ilk olarak İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 1993 tarihli kararıyla belirlenmiş, 2017’de 2 Numaralı Kurul tarafından son haliyle onaylanmıştı.
Yeni karar, arkeolojik alanın korunma alanını genişletirken, bölgede yeni yapılaşma faaliyetlerinin önemli ölçüde sınırlandırılmasına neden olacak.
Uzman raporunda şu ifadeler yer aldı:
Gözlemler: Izmir ili, Foça ilçesi, Atatürk mahallesi sınırları dahilinde bulunan tapunun 1169 ada 4 parselinde yapılan sondaj kazısında iki adet yerel foça taşından inşa edilmiş batı yönünde basamaklı girişi bulunan sunak açığa çıkarılmıştır. Sunakların komşu parsellere de devam ettiği görülmüş ancak bu parsellerde kazı yapılmadığı için tamamı açığa çıkarılamamıştır. Dikdörtgen plana sahip olduğu düşünülen yapıların nitelikli taş işçiliği dikkat çekmektedir. Parselin doğusunda bir bölümü açığa çıkarılan 1. No.lu sunağın ortaya çıkarılan ebatları ise yaklaşık 9 m.x 8 m.dir. Sunak yapısının da batı yönünde 5 basamaklı bir girişi bulunmaktadır. Yerel Foça taşından inşa edilen sunak yapısı taş işçiliği ile dikkat çekmekte olup dikdörtgen bir plana sahip olduğu düşünülmektedir. Her iki sunak yapısının da daha önceki yıllarda (1998-2000) kanalizasyon kazıları sırasında açığa çıkarılan sunak yapıları ile benzer özellikler göstermesi benzer plan şemasına ve taş işçiliğine sahip olması taşınmazın Phokaia Antik Kenti Güney Nekropolisi Sunaklar Alanının bir uzantısı olduğunu kanıtlar niteliktedir. (Prof. Dr. Ömer ÖZYİĞİT, Phokaia 1, 49-50) Söz konusu sunak yapılarının taş işçiliği olarak Athena Tapınağı, Heredot Duvarı, yakın çevrede bulunan Phokaia Antik Kenti Güney Sunaklar Alanında açığa çıkarılan yapılarla benzer özellikler taşınmakta olup Arkaik Dönem özellikleri göstermektedir. Basamaklı anıtsal yapısı özelliği taşıyan benzer örneklere Miletos Monoendri Sunağı, Sunağı, Ephesos Artemis Arkaik Sunağı, Samos Heraionu Rhoikos Sunağı, Kyrene Apollon, Akragas Herakles, Aegina Aphaia 2, Kyrene Apollon gibi merkezlerde rastlanan sunakların Phokaia Antik Kenti içerisinde Güney Limanı olarak bilinen limanın hemen arkasında rastlanılması alanın Arkaik Dönemde inanç sistemleri açısından önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Ayrıca söz konusu sunağı köşesinde ortaya çıkarılan yöresel foça taşından yontulmuş oturur durumdaki aslan heykelinin sunakların Kybele adına inşa edildiği fikrini güçlendirmektedir.