Metehan UD/ EGEDESONSÖZ – Gemi sökümünün çevreye ve işçi sağlığına etkileri kamuoyunda tartışmalara neden olan Aliağa Gemi Söküm Tesisleri’ne yeni bir ‘zehir’ gemisi daha yanaştı.
Yakın zamanda tehlikeli atık statüsündeki 15 bin ton atıkla gündeme gelen Aliağa Gemi Söküm Tesisleri’nin son konuğu Birleşik Krallık Kraliyet Donanması’na (Royal Navy) ait HMS Bristol adılı askeri gemi oldu. Gemi 3, Temmuz’da İzmir’e demir attı.
BBC Türkçe’nin geminin en yüksek teklifi veren Leyal Gemi Söküm Şirketi tarafından teslim alınacak ve kısa sürede parçalarına ayrılacağını duyurdu. Gemiyi satın alan şirketin yönetim kurulu başkanlığında Vasil Ayvatoğlu bulunuyor.
RAPORDAN DETAYLAR
Ne kadar tehlikeli madde içerdiği kamuoyuna duyurulmayan geminin tehlikeli envanter raporu (IHM) ortaya çıktı. Raporda gemide asbestin yanı sıra pek çok tehlikeli madde olduğu ifade edildi. Rapora göre 400’den fazla conta, yalıtım malzemesi, sızdırmazlık macunu ve elektrik panosunda asbest mevcut. Gemide ayrıca 283 kilogramdan fazla kurşun içeren boya tespit edildi. Yine rapora göre gemi gövdesinin alt kısmında ise yaklaşık 263.5 kilogram organotin (TBT) içeren eski tip antifouling boya da bulunuyor. Ayrıca gemide CFC gazları, poliklorlu bifeniller, PFOS (yangın söndürme kimyasalı) ve HBCDD (alev geciktirici) gibi kimyasal maddeler de gemide mevcut.
RAPORU OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ!
STK GEMİ SÖKÜM PLATFORMU UYARMIŞTI
STK Gemi Söküm Platformu söz konusu atık maddelerinin Aliağa Gemi Söküm Tesisleri’nde bertarafının usule uygun ve güvenli bir şekilde yapılmadığına dair rapor yayımlamıştı.
GEMİ HAKKINDA
İngiliz Kraliyet Donanması’na ait tek Type 82 olan HMS Bristol, geri dönüşüm için Türkiye’deki bir tersaneye satıldı. HMS Bristol, yaklaşık 48 yıllık aktif hizmetin ardından Ekim 2020’de düzenlenen bir törenle resmen hizmet dışı bırakılmıştı.
Naval Today tarafından yapılan habere göre HMS Bristol’un inşası 1967’de ‘tek seferlik’ bir tasarım yapma kararıyla başlamıştı. Gemi Mart 1973’te Kraliyet Donanması’na katılmıştı. Gemi hizmet süresi boyunca 1982 Falkland Savaşı’na katıldı ve ardından 1987’de Dartmouth Eğitim Filosu’nun bir parçası olarak eğitim gemisi olarak görevlendirildi.
MECLİS GÜNDEMİNE TAŞINDI!
Emek Partisi (EMEP) İstanbul Milletvekili İskender Bayhan ve Gaziantep Milletvekili Sevda Karaca, İngiltere Kraliyet Donanması’na ait zehir yüklü HMS Bristol savaş gemisinin söküm için Aliağa’ya getirilmesi ve aynı günlerde Şimşekler Tersanesi’nde Libya’da uzun yıllar boyunca kimyasal atık depolamak için kullanılan Sloug adlı geminin yanması üzerine, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un yanıtlaması istemiyle soru önergesi sundu.
HMS Bristol isimli geminin envanterini inceleyen Milletvekili Bayhan ve Karaca’nın tespitleri arasında şunlar öne çıktı:
- Yüzlerce farklı noktada asbestli malzeme tespit edilmiş; özellikle boru flanş contaları, izolasyon malzemeleri, elektrik panoları, hava kanalları ve zemin kaplamalarında yoğun asbest bulunmaktadır.
- Alınan 40 asbest numunesinden 23’ü pozitif çıkmış, çoğu yüksek riskli R1–R3 seviyesinde sınıflandırılmış ve bazıları için acil temizleme önerilmiştir.
- “No.7 Aux Machinery Space”, “Boiler Room” ve “Gas Turbine Room” gibi bölümlerde gevşek, kolayca dağılabilen ve yoğun asbest tespit edilmiştir.
- Envanter raporunda çok sayıda bölgeye erişilemediği ve buralarda da asbest olmasının muhtemel olduğu belirtilmiştir.
- Ayrıca kurşunlu boyalar, PCB’li ekipmanlar, civalı cihazlar ve ozon tabakasına zararlı CFC’ler de tespit edilmiştir.
BAKAN KURUM’A SORULAR
EMEP’li Bayhan ve Karaca Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un yanıtlaması istemiyle verdikleri soru önergesinde şu soruları sordu:
- Belgeler usulüne uygun mu hazırlandı?
- HMS Bristol ve Sloug’un Türkiye’ye kabulünde Basel ve Hong Kong sözleşmeleri çerçevesindeki ön bildirim, onay (PIC), gaz-free ve IHM raporları usulüne uygun ve bağımsız denetime tabi tutuldu mu? Bu rapor ve belgeler kamuoyuyla paylaşılacak mı?
- Raporlar neden eksik ve şüpheli?
- IHM raporları neden eksik, erişilemeyen bölümlerle ve şüpheli verilerle dolu? Raporların doğruluğu kim tarafından ve nasıl teyit edildi?
- Leyal ve Şimşekler hakkındaki iddialar soruşturuluyor mu?
- Belge sahteciliği ve denetçileri yanıltma iddiaları için Bakanlık ya da yargı nezdinde herhangi bir soruşturma başlatıldı mı?
- Gas-free olmadan söküm nasıl mümkün oldu?
- Sloug’un gaz-free belgesi olmadan sökümüne nasıl izin verildi? Yangının nedeni nedir? İş durdurma kararı alındı mı?
- Basel Sözleşmesi’nin ihlali mi?
- Sloug yangınında yakıtın temizlenmemesi ve çevreye verilen zarar, Basel Sözleşmesi’nin açık ihlali değil midir? Yaptırım uygulanacak mı?
- Atıklar nerede ve nasıl bertaraf ediliyor?
- Asbest, PCB, civa gibi atıklar hangi yöntemle bertaraf ediliyor? Çıkan atıkların miktarı ve akıbeti şeffaf biçimde açıklanacak mı?
- ÇED neden kapsam dışında?
- ÇED süreçlerinin kapsam dışında tutulması hangi yasal gerekçeyle sürdürülüyor? ÇED’i zorunlu hale getirmek için bir çalışma var mı?
- Türkiye, emperyalist atıkların çöplüğü mü?
- İngiltere’den gelen savaş gemilerinin Türkiye’ye gönderilmesi, ülkemizin tehlikeli atıkların çöplüğüne dönüştürülmesinin göstergesi değil mi? Bu sömürü düzenini sürdürmekteki ısrarın nedeni nedir?
- Şirketlerin siyasi bağlantıları incelenecek mi?
- Aliağa’daki şirketlerin sahiplik yapıları ve siyasi bağlantılarının denetim süreçlerini etkilediği iddiaları araştırılacak mı?
- Şimşekler’in siyasi ilişkileri avantaj sağladı mı?
- Şimşekler firmasının sahibinin üst düzey siyasi isimlerle bağlantısının, ihalelerde ve sertifikasyonlarda avantaj sağladığı iddiaları için girişimde bulunulacak mı?
- AB denetimlerini yanıltmak neden cezasız?
- Leyal ve Şimşekler’in AB denetimlerinde riskli bölgeleri kapatıp denetçiler gittikten sonra açtıkları iddiaları doğru mu? Doğruysa neden hâlâ onaylı tesisler listesindeler?
- Halk sağlığı verileri neden gizleniyor?
- Bölge halkının sağlık durumu ve işçilerin meslek hastalıklarıyla ilgili resmi veriler var mı? Varsa neden kamuoyuyla paylaşılmıyor?
- Belgeler makyajlanıyor mu, denetimler ne sıklıkta?
- Belgelerin makyajlanması ve denetçilerin yanıltılması Bakanlığın bilgisi dışında mı gerçekleşiyor? İşçi sağlığı ve güvenliği denetimleri hangi sıklıkla yapılıyor ve hangi yaptırımlar uygulanıyor?
15 YILDA 25 İNGİLİZ GEMİSİ
Şirketin geçmiş yıllarda da İngiltere’den benzer gemiler aldığı öğrenildi. BBC Türkçe’nin İngiltere Savunma Bakanlığı raporlarından derlediği bilgilere göre, 2009-2024 yılları arasında emekliye ayrılan 31 donanma gemisinin 25’i Aliağa’daki tesislerde söküldü. Kraliyet Donanması’na ait Type 23 sınıfı fırkateyn HMS Monmouth da geri dönüşüm için Türkiye’ye satılmıştı.
5 YILDA 241 TON ASBEST
Aliağa, asbest başta olmak üzere çevreye verdiği zarar ile tartışılan gemi sökümünde Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’in ardından dördüncü sırada bulunuyor. 22 gemi söküm tesisi bulunan Aliağa’da son 5 yılda 714 gemi sökümü yapıldı. Bu gemilerden çıkan 241 ton asbest Aliağa’da bertaraf edildi.
Gemi sökümünün neden olduğu çevre kirliliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlatılan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nin 'Aliağa Bölgesi Toprak ve Bitki Kirliliği Sonuç Raporu' ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Başkanlığı'nın: 'İzmir İli Aliağa İlçesi Çevre Durum Tespiti Projesi Sonuç Raporu'na da yansımıştı.
Gemi sökümü tesislerinde çevreyi kirleten unsurlar madensel yağlar, ağır metaller, polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH), poliklorlu bifeniller (PCB), asbest, organotin bileşikleri, dioksin gibi kirleticiler olarak sıralanıyor. Bu kirleticiler havaya karışıyor. Bu tesislerde en büyük tehlike olarak asbest görülüyor. Asbest, beyaz toprak olarak da bilinen, ısıya, aşınmaya, kimyasal maddelere oldukça dayanıklı, yapısal özellikleri açısından esnek, lifli yapıda kanserojen bir mineral. Kanser yapıcı özelliğiyle tanınıyor. Ekonomik ömrünü tamamlamış gemilerde özellikle asbest başta olmak üzere bulunan tehlikeli ve özel atıkların yarattığı kirlilik ve insan sağlığına etkileri anlaşıldığından Avrupa ve Amerika 1980’li yıllardan sonra bu sektörden çekildi.