Yılların esnafları kriz girdabında… İzmir'in kalbi durmak üzere!

Muhittin AKBEL/EGEDESONSÖZ- İzmir’in hatta Ege Bölgesi’nin gözde muhidi Alsancak’ta her geçen gün devren kiralık ya da satılık ilanları daha fazla göze çarpar hale gelir oldu. Eğlencenin kalbi Kıbrıs Şehitleri Caddesi’nde ve caddenin paralel sokaklarında sessiz-sedasız bir çöküş yaşanıyor. 

Girdi maliyetlerindeki artış ve kira, elektrik, su ve stopaj vergilerindeki astronomik yükseliş sebebiyle fiyatlar menü listesinde sürekli güncelleniyor.

Kapısına kilit vurulan bazı dükkanların kapılarına bırakılan icra tebligatları esnafın düştüğü durumun özeti durumda…

HİÇ ÇİÇEK SATAMADIĞIMIZ GÜNLER OLUYOR
Talatpaşa Bulvarı üzerinden, Migros’un hemen yanında, kimsenin dikkatini çekmeden, yıllardır sessiz-sedasız çiçek satarak yaşamını idame ettiren karı-kocaya ‘merhaba’ diyorum.

60’lı yaşlarına merdiven dayayan Hasan Yılmaz, “burada bedavaya bekliyoruz” diyerek söze başlıyor.

Sözü ona bırakalım: 

“Bazen hiç çiçek satamadığımız günler oluyor. Satamadığımız zaman da sıcaktan ölüyor çiçekler ve çöpe gidiyorlar. Zarar ediyoruz. Bu zamların önüne geçilmedikçe bu ekonomi düzelmez. Karanfilin demetini 5 liraya alırken şimdi 20 liraya alıyoruz. 30 liraya deyince de müşteri kaçıyor. Aldığımız paraya verdiğimiz gün de oluyor. Yeter ki para dönsün istiyoruz. Mecbur bu işi yapıyorum. Yaşım da var ve başka iş de yok. Evde 5 nüfus var. Faturaları yatıramadığımız zamanlar oluyor”

40 YILDIR BURANIN ESNAFI OLDUĞUMUZ İÇİN AYAKTA DURABİLİYORUZ
Hasan Bey'in yanından ayrılarak 1456 sokak üzerinden ilerliyorum. Sokakta konuşmak istediğim esnafların çoğu dükkanının önünde oturup sinek avlıyor. Bazıları çekingen bazıları da çok öfkeli olduğundan konuşmak istemediklerini dile getiriyor.

Yılların esnafı, İzmir’in tanınmış köftecisi Turgay Bademli’ye ‘merhaba’ diyorum. Alsancak’ın 40 yıllık esnafı Turgay’a bir dokundum, bin ah işittim. 

Bu ay gelen elektrik faturası 5 bin TL, aylık kiranın 13 bin TL’ye çıktığından bahsediyor Turgay… Ekonomik sıkıntı sebebiyle vatandaşın artık evden yiyecek getirmeye başladığını ve yüzde 40 civarında düşüş yaşadıklarını anlatıyor Turgay Usta…

Ve dükkanın güler yüzlü garsonu Şükrü Tekin sözü alıyor: 

“Kriz bizi çok etkiliyor. Mecburi olarak biz de fiyatlara yansıtıyoruz. Ancak müşterilerimiz ocak ayından beri zam alamadıkları için gelmemeye başladı. Evden getirmeye başladılar. Yakınımızda bir hastanede çalışan 20 arkadaşımız var. Her gün yemeklerini bizden yerdi. Şu an evden getirmek durumunda kalıyorlar. Ayda bir kez kendilerini ödüllendirmek için geliyorlar artık. Elektriğe, suya, kıymaya zam var. 22 TL’ye bir kasa ayran alırken şu an 67,5 TL’den alıyoruz. 40 yıldır buranın esnafı olduğumuz için ayakta durabiliyoruz. Yoksa şansımız yok… Çoğu yer devren satılık ve kiralık. Özellikle yeni esnaf dayanamıyor. 13 bin lira kira ödüyoruz. Çoğu esnaf bu kiraları ödeyemiyor. Dükkan sahipleri kiralara zam yapıyor. Kendince haklılar… Her kalemde yükseliş var ve bizde mecburen fiyatlara yansıtıyoruz. İşlerimizde yüzde 40 düşüş var”

İNSANLAR FİYAT ÇİZELGESİNE BAKARKEN BOYNU KIRILACAK GİBİ OLUYOR
Yıllardır Turgay’a gelerek yemek yiyen birisi olarak fiyat çizelgesi görmek beni şaşırtıyor. Söze giren Şükrü şunları söylüyor:

“Yıllardır buraya gelenler bilir, fiyat çizelgesi koymazdık. Şimdi müşteri ürküyor ve fiyat listesi görmek istiyor. Koymak zorunda kaldık. İnsanlar çizelgeye bakarken boynu kırılacak gibi… Hesap kitap yapıyor vatandaş. 7 çeşit salatamız var ve bunlar bizim ikramımız… İkramda da zorlanıyoruz. Domat 14, patates 13, marul 11 lira… 10 kilo pancar kaynatıyorum tüpte 1 günde tüp bitiyor. 10 liraya aldığımız limon tuzunu şu an 80 TL’ye alıyorum. Su 1200 TL geldi, elektrik 5000 TL geldi. Önümüzdeki ay zammı ile birlikte elektrik en az 6250 TL gelecek. Malları bir yere toplayıp fişleri çekiyoruz” 

ÖĞRENİCİNİN TEK DOSTU HALA ALAVARA…
Turgay Usta’nın yanından ayrılarak adımlarımı Kıbrıs Şehitleri Caddesi’ne atıyorum. Caddenin en kaotik sokağı Can Yücel Sokak’tan içeriye girdiğimde ayaklarım beni şehrin meşhur makarnacısı Alavara’ya götürüyor.

Alavara özellikle liseli, üniversiteli gençlerin tercih ettiği bir yer… Belki de kentte fiyatların en uygun olduğu işletmelerden birisi… Her daim dolu olan işletme, pandemiden önce 10 TL’den bir tabak makarnayı servis ederken fiyatı 24 TL’ye yükseltmek durumunda kalmış.

Sözü Alavara çalışanı Neslihan Ertunç’a bırakıyoruz: 

“Makarnamızın fiyatı şu an yarım porsiyon 18 TL, tam porsiyon 24 TL oldu. İki ayda bir 1 TL, 2 TL zam yapmak zorunda kaldık. Fazla zam yapmıyoruz. Geçmişte yılda 1 TL, 2 TL gibi bir zam yapardık. Aldığımız ürünlerde fahiş fiyatlar var. Hatta bir dönem zam gelecek söylentisiyle ürün bulmakta zorlandık. Piyasada mısır, peynir bulamayınca makarnayı peynirsiz, mısırsız vermek zorunda kaldık. Yeniden piyasaya çıktığında ise 3-4 kat fiyatla döndü bize. Dönüşümlü olarak her şeye zam var. Bazen kolaya geliyor, bazen makarnaya… Mümkün olduğu kadar yansıtmamaya çalışıyoruz”

Ertunç, pandemi döneminin zor geçtiğini ancak şu anki durumun pandemiden daha da ağır olduğunun da altını çiziyor: 

“Pandemi öncesinde de bir düşüş vardı ve hissediyorduk. Pandemi sürecini zor geçirdik. Pandemi sonrası bir hareketlenme oldu ancak şu an ciddi bir düşüş yaşıyoruz. Eskiye oranla yüzde 50 kaybımız var. Alsancak’ta en ekonomik yeme-içme noktasıyız. En ekonomik olduğu için bize geliyorlar. Hiç ummadığımız biçimde kapatan yerler var. Sabit çalışan sayımızda azalmaya gitmek zorunda kaldık. Bizim müşterimizin çoğu öğrenci. 1 TL zam yapsak dahi şaşırıyorlar. Biz de onlar için üzülüyoruz ama çaremiz de yok”

EKONOMİK HARBİN MAĞLUPLARI: PSİKOLOJİSİ BOZUK ÇAYCILAR
Can Yücel Sokak’tan yeniden yönümü Kıbrıs Şehitleri Caddesi’ne çeviriyorum. Türkan Saylan Kültür Merkezi’nin arasında sıra sıra çay ocaklarının olduğu sokağa dalıyorum.

Ve burada çay ocağı işleten Fethi Ilgın ile koyu bir sohbete başlıyoruz.

Fethi, her bireyin yaşadığı sorunu esnaf olarak yaşadıklarını dile getiriyor:

“Bizim bir dezavantajımız var. Biz ürünlere zam yaptığımızda birebir karşılıklı olarak insanlara açıklama yapmak zorunda kalıyoruz. En büyük handikapımız bu… Hayat pahalılığı, ekonomik durum ve toplum çoğu bundan muzdarip. Biz de esnaf olarak buradan muzdaripliğimizi daha düzeltmek açısından insanlarla karşı karşıya geliyoruz” diyor. 

Fethi Ilgın, krizin etkilerini en az biçimde fiyatlara yansıtma yolunu tercih etmiş… Sokaktaki diğer esnaf arkadaşlarının toplanarak zam yapma kararı almasına karşın zam yapmayacağını alenen söylemekten çekinmemiş:

“Çaya da tüpe de zam geldi. 3-4 ay önce 30 TL’ye aldığım çay 75 TL oldu. Yaşanan kriz insanların gündelik hayatını etkiliyor. Geçmişte yaşadığımız krizler aslında mali-sermaye krizleriydi. İnsanların hayatlarında belirgin bir muzdariplik çıkmıyordu aslında. Bugün yaşanan kriz gündelik hayata sirayet etmiş bir kriz. Çok belirgin bir zam yapmadık. Birinci yönü, burayı işletirken insanlarla ilişkimizi daha ön planda tutmak istedik. Esnaflık yapıyorum. İki yılda ortalama yüzde 15 gibi bir zam yapmışız. Bu durumda zam yapmamız gerekiyor. Diğer esnaf arkadaşlar zam yapalım dediler ama ben yapmayacağım dedim. Hayatımı, yaşamımı idare ettiğim koşulda bu duruma direnebileceğimi düşünüyorum” 

En çok da kira ve stopaj vergisinden şikayetçi Ilgın… Ve günlük harcamanın günlük 100 TL’den 400 TL’ye çıktığını da ekliyor. Hatta psikolojisi bozulan bir esnafın dükkanı ocakçıya bırakarak ‘bana ayda 3-4 bin lira ver, gelmeyeceğim artık’ dediğini de ekliyor:

“Biz esnaf olarak en fazla çaya, şekere zam geldi değil. Bizim en büyük giderimiz kira ve stopaj gideri… Bunun üzerine elektrik ve su eklendi. Bu kalemlerde ben geçen ay 23 bin TL masraf çıkardım. Bu şaka gibi bir rakam. 1 yıl önce günlük 100 TL’ye çay, şeker gibi ihtiyaçları alırken şu an her gün 300-400 TL harcama yapıyorum. Bu ülkede insanlar 4000 TL’ye yaşıyor. Ben uzun yıllar işçilik yaptım. Çok özel beklentim yok. Yaşamı bir düzeyde idame ettirebiliyorum ama 3-4 ay sonra ne olur bilmiyorum. 3-4 ay sonra ne olacağını kestiremiyorum, kapatabilirim. Sürdürülemez bir duruma da gelebilir. Burada bir esnaf arkadaşım “kazanamıyorum, psikolojim bozuldu, yanında çalışan adama ‘buraya çalıştır, bana da 3-4 bin TL para ver. Gelmeyeceğim artık” diyen esnaf arkadaşımız var bu sokakta. Yaratılan durumun stresi ile baş edeneyince bu duruma karşı çözümü, böyle buldu. Yıllarca emek vermişsin ve hemen çekip gidemiyorsun. Günde 15 saat çalışıyoruz. Sadece uyumaya gidiyoruz eve… Bunun yerini başka şekilde doldurabilmen için eleman alman gerekiyor. Eleman alsan zaten kazandığın parayı ona vermen gerekiyor. Genel olarak herkesin psikolojisi bozuk”