İzmir’in yok olmaya yüz tutan ürünleri geri dönüyor… ‘Özel' kooperatif yola çıktı

Muhittin AKBEL / EGEDESONSÖZ – İzmir Ticaret Borsası, 2022 Temmuz’unda tescil edilen, çevre ve iklimden hukuka, eğitimden sağlığa pek çok konuda toplum yararına çalışmalar yapmak üzere kurduğu Sınırlı Sorumlu İzmir Sosyal Kalkınma ve İşletme Kooperatifi’nin (SKOOP) ardından, çok özel bir kooperatifi daha hayata geçirdi.

İzmir ve Ege Bölgesi’nin öne çıkan ürünlerinin tanıtılmasından katma değer katılarak pazarlanmasına, unutulmaya yüz tutan özel tarım ürünlerinin yeniden yaygın bir şekilde üretilmesini sağlamaya kadar önemli çalışmalara imza atmayı amaçlayan Sınırlı Sorumlu Ege Kolektifi Sosyal Kalkınma Turizm Geliştirme Kooperatifi de 24 Mart’ta İzmir Ticaret Sicili Müdürlüğü’nce tescil edildi.

YÖNETİM KURULUNDA ÜNLÜ İSİMLER VAR
İzmir Ticaret Borsası Başkanı Işınsu Kestelli’nin başkanlığı yapacağı, proje koordinatörlüğünü Zeynep Tansuğ’un yürüteceği kooperatifin yönetim kurulunda, Lucien Arkas, Osman Sezener, Leyla Kayhan Elbirlik, Sahir Erozan gibi iş dünyasının önemli isimleri de yer alıyor. İzmir Ticaret Borsası Genel Sekreteri Dr. Erçin Güdücü ve Proje Koordinatörü Zeynep Tansuğ, Egedesonsöz’e, diğer kooperatiflerden çok farklı bu oluşumla ilgili bilgiler verdi. Avrupa’da çok gelişmiş olmasına rağmen Türkiye’de sosyal kalkınma kooperatifleriyle ilgili bir ana çerçeve sözleşmesinin olmadığını belirten Zeynep Tansuğ, “Mevzuatlar bile sosyal kalkınma kooperatifi için yeterli değil. Biz de Ticaret Bakanlığı’nda sosyal kalkınma kooperatifi çerçeve sözleşmesi olmayınca, turizm geliştirmeyi de ekledik” dedi.

Tansuğ,  şu bilgileri aktardı:

TEMA ODAKLI KOOPERATİF, İLK SOSYAL KALKINMA KOOPERATİFİ
“Kooperatifimiz, tema odaklı, tarıma dayalı, gıdanın geliştirilmesine yönelik ilk sosyal kalkınma kooperatifi olma özelliğini taşıyor. İzmir Ticaret Borsası, 132. Yılını kutlayan tarımın referans kuruluşlarından biri. Dünyanın en eski borsalarından biriyiz. Tarım ticaretinin ilerleyebilmesi için aynı zamanda tarım ürünlerinin de talep görmesi gerekiyor. Fakat bu öyle bir zincir ki, arzdan başlıyor, ihracatına kadar birçok eksiklikler var. Bu eksiklikler sadece Tarım Bakanlığının onarabileceği, sadece Ticaret Bakanlığının müdahale edebileceği bir şeyler değil. Borsamızın bir dizi projeleri var. Bu projeleri yürütme ve işletme modeli olarak da bir sosyal kalkınma kooperatifinin öncülük etmesi gerektiğini gördük ve Sınırlı Sorumlu Ege Kolektifi Sosyal Kalkınma Turizm Geliştirme Kooperatifi’ni kurduk.”

SÖZLEŞMELİ TARIMA GEÇMEK GEREKİYOR
Kooperatifin çalışma alanını anlatırken Ege’nin ünlü Sarılop incir örneğini veren Tansuğ, “Sarılop incirimiz, tescilli bir ürünümüz ama tüketici sarılop inciri, diğer incirlerden pek ayıramıyor. Bunun farkındalığının oluşması için tüketicinin bilinçlendirilmesinden tutun da bu sarılopun özellikle gastronomiye konu restoranlarda tercih edilebilir hale gelmesi için talep edilmesi gerekiyor. Kim talep edecek? Restoran şefleri talep edecek! Önemli olan, bölgelerin ürünlerinin markalaşması için bir dizi faaliyet gerekiyor. Amerika’da incir, başlı başına bir tatlıdır. İçine peynir konmuş şekliyle çok yüksek paralar karşılığında satılıyor. Ama Ege’de dökme olarak karşımıza çıkıyor, çoğu ürün perişan oluyor. Yurtdışında talep görebilmesini sağlamak için bir dizi tanıtım faaliyeti yapmak gerekiyor. Burada gastronomi devreye giriyor. Kültür Bakanlığı Ege Mutfağını tanıtırken, internete girdiğinizde Ege mutfağı dediğinizde Yunanistan mutfağı karşınıza çıkıyor. Anadolu Ege’sini, Türk Ege’sini haritaya yerleştirmemiz gerekiyor. Bunu yaparken, ürünlerimizin envanterini  de bilmemiz gerekiyor. Yine incirden yola çıkalım. Misal, Tire pazarında her Salı günü en çok sizin inciriniz satılıyor ama çok ünlü bir restoranın şeflerinin bu üründen haberi yok! O şef, o restoranın genel müdürü, sahibi en kaliteli incirin Tire’de olduğunu bilecek ki, sen bunu üretiyorsun ama üretmeden önce ben parasını şimdiden ödeyeceğim, bana 1 ton incir yetiştir, desin. Çiftçi önceden eline geçecek parayı bilecek. Ona göre üretecek. Otel, restoran ve kafelerden gelecek bu talep…” diye konuştu.

ÇEŞME’DE 9 ÖZEL ÜRÜN ÜZERİNDE ÇALIŞILIYOR
Kooperatifin, Avrupa Birliği hibelerinden yararlanmak için kurulmuş bir işletme yapısı olduğunun altını çizen Proje Koordinatörü Zeynep Tansuğ, ayrıca şu değerlendirmelerde bulundu:

“Kooperatifin adındaki turizm, gastronomi turizmini kapsıyor. Düşüncelerimize en yakın çerçeve sözleşmesi turizmdi, onu da kapsama aldık. Sözleşmeli üretime bir türlü çözüm bulamıyoruz. Avrupa’daki sosyal kooperatifler bunun modelini bulmuşlar. Danimarka’da kızartmadan başka bir şey yiyemezdiniz, bugün bu ülkenin mutfağı  gastronomiden en büyük pay alan mutfaklardan bir tanesi. Çünkü dünyadaki en nadide tarım ürünlerini otel ve restoranlar, sözleşmeli üretimle kendileri ürettiriyorlar. Bizim kooperatifimiz bu tarz çalışmalar yapacak. Sözleşmeli üretim Tarım Bakanlığı ile bağlantılı, coğrafi işaretler Bilim ve Sanayi Bakanlığı’yla alakalı, mesleki eğitim Milli Eğitim’le, gastronomi de Kültür ve Turizm Bakanlığı’yla ilgili. Yani bu işin içinde tarım var, turizm var, ticaret var. İzmir Kalkınma Ajansı ile bir pilot bölge belirledik. Rota Ovacık Alaçatı (R’OVAL).  Haziran ayında Alaçatı Çamlık yol üzerinde bu kooperatifin faaliyetlerini yürüteceği merkezimiz açılacak. Çeşme Belediye Başkanı Ekrem Oran'ın destekleriyle Çeşme'de bir pilot çalışma yürütüyoruz. İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer'in Başka Bir Tarım Mümkün vizyonu çerçevesinde borsamızın gastronomi alınındaki çalışmalarının desteklenmesi için bizim oluşumumuza destek verdiler. Bir yandan da tarımın, özellikle gastronomiye konu ürünlerin de sürdürülebilirliğini, sürekliliğini sağlamamız gerekiyor. 9 özel ürün belirledik; Çeşme limonu, Çeşme enginarı, acur, Ovacık susuz kavunu, Ovacık domatesi, Çeşme anasonu, karakılçık buğdayı, Sakız koyunu, Çeşme’nin beyaz soğanı… Bunların değer zincir analizlerini yaptık. Bunlar sadece Ovacık’ta sıkışıp kalmış. Üretici, dar bir alanda üretim yapıyor. Kooperatif, üreticiyi üretmeye teşvik edecek. Coğrafi bilgi sistemlerini haritaya döktük. Bu haritadaki ürünlerin üretim kalitelerinin artırılmasına yönelik protokoller belirledik. Ovacık’tan sonra, Ege’nin değişik illerinde de bu çalışmaları yapacağız. Bu projemize hem yerel yönetim destek veriyor, hem bakanlık düzeyinde destek var. Yani siyaset üstü bir oluşum aslında.”

GÜDÜCÜ: ÖNCE O ÜRÜNÜN ALICISINI BULMAK LAZIM
İzmir Ticaret Borsası Genel Sekreteri Erçin Güdücü ise  tarımsal ürünlerin hem marka değerinin, hem ticari değerinin ve üreticiye yansıyan değerlerin artırılması konusunda bu işi tabaktan geriye doğru yapmak gerektiğini söyledi. Güdücü, şu açıklamalarda bulundu:

“Bu işi tabaktan geriye doğru yapmak lazım, çünkü çiftçiye doğrudan desteklerle yürümeyen modeller var. Tüketim noktasından üretime doğru bir değer zinciri oluşturmak hedefimiz. O değer zinciri içinde paydaşların geriye doğru değeri artırmak, bu değer zincirini üreticiye kadar taşımak. Burada, şu malı üretelim, satalım, diye bir şey yok. O yüzden kooperatifin adında sosyal kalkınma var. Çiftçiden ürünü alıp markete ya da restorana giden yolda katma değerini artırmamız lazım. Şunu yapalım da satalımdan öte bir şey. Genel bir kalkınma hedefiyle yola çıkılmış bir modeldir bizim kooperatifçilik anlayışımız. Doğrudan fayda sağlama yok bunun içinde. Endirekt faydalar var. Ticarileşme özelliğini kaybetmiş ürünlerimiz var, Bornova bamyası gibi.  Bornova bamyasının önce alıcısını bulmanız lazım. Temel hedef, önce alıcıyı bulmak, alıcı sayısını artırmak, markalaşmasını sağlamak olmalı. Sözleşmeli  üretimle o ürünün sürdürülebildiğini ve tercih edilebilirliğini sağlamak istiyoruz. Mesela domates salçalık başkadır, kurutmalık ayrıdır. Arapsaçı, sarmaşık, şevketibostan, cibes otu gibi ürünleri sadece doğada bulduğumuz kadarıyla yetinmememiz, bunları yetiştirmemiz gerekiyor. Bu modelin, yani sözleşmeli tarımın Türkiye’de yaygınlaşması lazım. O değerli ürünlerimiz yok olmadan devamını sağlamak gerekiyor. Ürünlerin markalaşması ve görünürlüğünü sağlamamız gerekiyor.”