Dört haftadır “Duygusal Zekâ”yı yazıyorum. Toplumsal eksiğimiz, çocuklarımızı büyütürken ailede, eğitirken okulda, karşılıklı ilişkilerde işyerinde ve toplumda sürekli yaşadığımız çatışmaların kökeninde duygusal zekamızla ilgili çocuklukta bir eğitim almamamız, iletişim kurarken duygularımızın farkında olamamamız yatıyor.
Birden duygular yükseliyor. Öfke hâkim oluyor ve aslında çok gereksiz bir çatışma başlıyor. Oysa, arkadaşlık eğitimi, iletişim eğitimi, duyguları fark etme eğitimi verilebilir.Hem evde anne babalar tarafından hem de okulda öğretmenler tarafından verilebilir. Daha çatışmasız bir toplum oluruz.
Arkadaşlık Eğitimi
Örneğin çocuklarımızı büyütürken; oyunda kavga eden çocuklara kurallar hakkında bir anlaşmazlık olduğunda kavga etmek yerine alternatif öneriler getirmeyi ve uzlaşmayı, oyun oynarken diğer çocuklarla konuşup onları dinlemek, gülümsemek, yardım etmek evde ve okulda öğretilebilir.
Yine, sabırlı olmak, oyunda kaybetmeyi kabul etmek, hep kazanmayı hırsla istememek, arkadaşlarının kazanmasına sevinmeyi öğretmek geleceğin sağlıklı toplumunu yetiştirmek açısından önemlidir. Çocukları TV önünde kavgalı, vurdu kırdılı çizgi filmlerle oyalamak yerine arkadaşlık kurmalarına kapı açacak etkinlikler düzenlenebilir.
Sınıflara Duygusal Okur Yazarlık Getirmek
Uzun yıllar öğrencilerin ve öğretmenlerin arasında çalışırken birçok öğretmenin çocuğun günlük yaşantısının en zorlayıcı yanlarını konuyla ilgisiz meseleler olarak gördüğünü, dersini anlatıp sınıftan çıktığını, çocuğun sıkıntıları patlamaya yol açtığında bunu bir disiplin sorunu olarak rehber danışmana veya çoğunlukla müdüre havale ettiğini gördüm.
Ancak, bu tür tutumların sorunu çözmediğini, tırmandırdığını, müdür ve rehber danışmanı hak etmediği kötü polis rolüne, zor bir konuma ittiğini farkettim.Bu tür sorunları çözmenin yeri sınıftır. Anında çözmek yararlıdır. Biriktirip toplu halde müdüre havale etmek sorunu çözmez.
Çatışmadan Tümüyle Kaçmak Değil
Aynı zamanda öğretmenlerin de duygusal açıdan okur yazar olmaları, kendi ve öğrencilerinin duygularını okuyabilmeleri gereklidir. Duyguları konu etmekten ve anında sorunu çözmeye zaman ayırmaktan korkmamalıdır.Önemli olan öğrencilerin çatışmadan tümüyle kaçmayı öğrenmesi değil, anlaşmazlıkları kavgaya dönüştürmeden gidermeyi öğrenmesidir.
Çocuklara duyguları doğrudan doğruya ancak öfkeye dönüşmeyecek bir biçimde ifade etmeyi anne-babaların ve öğretmenlerin öğretmesi gereklidir. Tabii bunu önce anne-babaların ve öğretmenlerin kendilerinin öğrenmesi gerekir. Yine çocuklara kendini ortaya koyabilme, etkin dinleme öğretilmelidir.
Problem Çözme yaklaşımı
· Ne istediğini söylemek,
· Ne hissettiğini söylemek,
· İsteklerinin nedenini söylemek,
· Duygularının nedenini söylemek,
· Karşısındakinin ne istediğini anlamak,
· Karşısındakinin ne hissettiğini anlamak,
· Karşısındakinin istek ve duygularını özetlemek,
· Bunların nedenlerini özetlemek,
· Çatışma için üç çözüm yolu bulmak,
· Çözüm yollarından birini seçip anlaşmak.
Kurallar
· Sorunu çözmeyi kabul etmek ve istemek,
· Konuşanın sözünü kesmemek,
· Etkin dinlemek,
· Dürüst olmak,
· İletişim sürecinde dikkatli iletişim kurmak,
· Bir çözümde anlaşınca onu uygulamak,
· Arabuluculuk sürecinde konuşulanların gizli kalması.
Öğretilecek Diğer Konular
· Duygular ve tepkiler arasındaki bağlantıyı sezmek,
· Bir karara duyguların mı, düşüncelerin mi hükmettiğini bilmek,
· Farklı seçimlerin sonuçlarını öngörmek öğretilebilir.
· Kişinin güçlü ve zayıf yanlarını tanıması,
· Kendini olumlu ama gerçekçi bir ışıkta görmesi,
· Duyguların yönetimi,
· Kaygılarla, öfkeyle baş etmek,
· Kıskanmamak,
· Uzlaşmak,
· Yaşama olumlu bir açıdan bakmak,
· Öfkeli ya da edilgen olmadan kendini ortaya koyma öğretilebilir.
· Not yok, sınav yaşamın ta kendisi
Yapılabilecek Uygulamalar
· Dergilerden kesilen insan portreleri ile yüzün ifade ettiği duyguyu adlandırmak,
· Çocuklar kendi morallerine 0-10 arası not verebilirler,
· Öyküler yazabilirler,
· Büyükleri ile anket yapıp anketleri özetleyebilirler, anketlerle ilgili tablo yapabilirler,
· Senaryo yazabilirler,
· Yazdıkları senaryoyu oynayabilirler,
· Duyguların resimlerini yapabilirler. (Örnek: mutlu, kaygılı ya da öfkeli bir yüz)
· Şiir yazabilirler,
· Şarkı yazıp, besteleyebilirler...
Bu tür çalışmalar dersin içine harmanlanabilir ya da evde anne-baba ve kardeşler ile yapılabilir. Siz kendinizle veya eşinizle de bu tür çalışmalar yapabilirsiniz.
İş yaşamında Başarı İçin
· Doğru yerde, doğru anda, doğru inisiyatifi göstermek,
· Verilen görevlerin üstünde ve ötesinde sorumluluk alabilecek derecede kendi kendini motive edebilmek,
· Hem zamanını hem de iş taahhütlerini düzenleme anlamında kendi kendini yönetmek,
· Dürüst, vefalı, erdemli davranabilmek,
· Sabırlı, hoşgörülü, geçimli olabilmek,
· Bu becerilerin her biri duygusal zekanın bir başka yönüdür.
Hangi Duygusal Beceriler Öğretilebilir
· Duyguları tanıyıp adlandırmak,
· Duyguları ifade etmek,
· Duyguların şiddetini değerlendirmek,
· Duyguları idare etmek,
· Doyumu ertelemek,
· Stresi azaltmak,
· Duygular ve eylem arasındaki farkı bilmek
Hangi Bilişsel Beceriler Öğretilebilir
· Kendi kendisiyle konuşmak-bir konu ya da zorlanmayla baş etme yolu olarak ya da kendi davranışını pekiştirmek için bir ‘iç dialog’ sürdürmek,
· Özbilinç. Kendi hakkında gerçekçi beklentiler geliştirmek.
· Sosyal işaretleri okumak ve yorumlamak,
· Sorun çözme ve karar verme aşamalarını kullanmak,
· Diğerlerinin bakış açılarını anlamak,
· Davranış normlarını anlamak,
· Yaşama karşı olumlu bir tavır.
Hangi Davranışsal Beceriler Öğretilebilir
Sözsüz:
· Göz teması,
· Yüz ifadesi,
· Ses tonu,
· El, kol hareketleri ve
· Benzeri yollarla iletişim kurmak.
Sözel:
· Açıkça anlaşılır taleplerde bulunmak,
· Eleştiriye olumlu bir şekilde tepki vermek,
· Olumsuz etkilere direnmek,
· Başkalarını dinlemek,
· Başkalarına yardımcı olmak,
· Olumlu akran grupları içinde yer almak.
Diğer Öğretilebilecek Konular
Özbilinç:
· Kendini gözlemlemek ve duygularını tanımak,
· Duygular için bir sözlük oluşturmak,
· Duygular, düşünceler ve tepkiler arasındaki ilişkiyi bilmek.
Kişisel Karar verme:
· Hareketlerini incelemek ve sonuçlarını bilmek,
· Bir kararın düşünceden mi, duygudan mı kaynaklandığını bilmek,
· Bu içgörüleri yaşama uygulamak.
Duyguları yönetme:
· ‘Kendi kendisiyle konuşmayı’ izleyerek içinden geçen kendini aşağılama gibi olumsuz mesajları yakalamak,
· Bir duygunun temelinin farkına varmak, (öfkenin altında yatan incinme gibi)
· Korku, kaygı, öfke ve üzüntüyle baş etmenin yollarını bulmak.
Stresle Baş Etme:
· Egzersizin,
· Yönlendirilmiş imgelerin,
· Gevşeme yöntemlerinin değerini öğrenmek.
Empati:
· Başkalarının duygularını ve endişelerini anlayıp onların bakış açısından bakmak,
· Kişilerin görüşleri arasındaki farklılıklara değer vermek.
İletişim:
· Duygular hakkında etkili bir şekilde konuşabilmek,
· İyi bir dinleyici ve sorgulayıcı olabilmek,
· Bir başkasının yaptıkları ya da söyledikleriyle kendi tepkilerini ya da yargılarını ayırt edebilmek,
· Suçlamak yerine ‘ben’ mesajları gönderebilmek.
Kendini Açma:
· İçtenliğe değer vererek bir ilişkide karşılıklı güven kurmak,
· Özel duyguları hakkında konuşmanın ne zaman güvenli olduğunu bilmek.
İçgörü:
· Duygusal yaşamındaki ve tepkilerindeki eğilimleri tanımlamak,
· Başkalarındaki benzer eğilimlerin farkına varmak.
Kendini Kabul:
· Kendisiyle gurur duymak,
· Kendini olumlu bir bağlamda görmek,
· Güçlü ve zayıf yanlarını tanımak,
· Kendine gülebilmek.
Kişisel Sorumluluk:
· Sorumluluk almak,
· Kararların ve hareketlerin sonuçlarını görmek,
· Duygularını ve ruh hallerini kabullenmek,
· Verdiği sözleri yerine getirmek.
Kendini Öne Sürme:
· Endişe ve duygularını öfkelenmeden ya da edilgenleşmeden ifade etmek.
Grup Dinamiği:
· İş birliği,
· Ne zaman ve nasıl liderne zaman takipçi olacağını bilmek.
Anlaşmazlık Çözümleme:
· Diğer çocuklar, aileve öğretmenlerle adil bir biçimde mücadele edebilmek,
· Bir uzlaşma sağlarken herkesin kazandığı, kimsenin kaybetmediği bir model uygulayabilmek.
Kaynak: Prof. Dr. Daniel Goleman-Duygusal Zekâ
Dr. Berna Bridge-Duyguların Eğitimi