Filiz SEZER
Atom altından evrene
24 Eylül 2021 Cuma

“Bu yıldızlı gökler ne zaman başladı dönmeye? 
Ne zaman  yıkılıp gidecek bu güzelim kubbe? 
Aklın yollarıyla ölçüp biçemezsin bunu sen 
Mantıkların, kıyasların sökmez senin bu işte.” *

Antik çağlardaki farklı medeniyetlerden Hayyam’a, Hayyam’dan günümüz çağdaş fizikçilerine kadar insanlığın en çok merak ettiği sorulardan biridir bu: Evren nasıl oluştu ve öncesinde neler vardı? Her ne kadar Ömer Hayyam bu soruna bambaşka bir yorum getirse de bilim tarihi boyunca bu soruya yanıt bulabilme uğruna yapılan çalışmaları adeta taşlarla örülen bir duvarın yükselişi gibi izlemek mümkün.

Günümüzde evrenin nasıl çalıştığını anlamak için atom altı parçacıklarını ve onların arasındaki ilişkiyi çözmeyi amaçlayan yaygın bir görüş var. Evrenin başlangıcı sayılan ve 13.8 milyar yıl önce gerçekleşen Büyük Patlama’nın saniyenin milyonda biri kadar kısa bir zaman sonrasında etrafa saçılan saf enerji halindeki parçacıklara kütle kazandıran bir madde olması gerekiyordu. Peter Higgs’in 1960’lı yıllarda ortaya attığı bu fikir ancak 2012’de yapılan bir deney ile ispatlanabildi. Enerjiye kütle kazandıran bu parçacığa da Higgs Bozonu adı verildi. Peter Higgs aslında bu parçacığı –uzun yıllar boyunca bir türlü bulamadığı için- Lanet Olası Parçacık olarak isimlendiriyordu. Dilimize yerleşip kalan “Lanet Olası Federaller” yüzünden “goddamn” sözcüğü için ben de farklı bir çeviri kullanmadım, lütfen bağışlayın. Nobel ödüllü fizikçi Leon Lederman yazdığı kitabın başlığı olarak da yer alacak bu ifade, yayıncıları tarafından beğenilmeyerek Tanrı Parçacığı olarak değiştirildi ve bilim insanları arasında değilse de genel anlamda büyük kabul gördü.

Nobel ödülü de getiren bu büyük çalışma gibi pek çok ses getiren ve bilimsel anlamda büyük gelişmelere katkısı olan atom altı parçacıklarına ilişkin çalışmalar, nükleer araştırmalar hızlandırıcılar, çarpıştırıcılar gibi özel sistemler gerektiriyor. Bu devasa boyutlardaki sistemleri kurmak kuşkusuz çok kolay değil. Ülkemizden bilim insanlarının da paydaş olduğu pek çok proje Avrupa Nükleer Araştırma Kurumu’nda (CERN) yapılıyor. 3.500 kadrolu çalışanı dışında proje bazlı çalışan binlerce kişiye çalışma imkanı sunan CERN şu anda en çok Nobel ödülü çıkaran kurum olarak da anılıyor.

Geçen hafta içinde ana akım medya ve sosyal medya haberlerinde Türkiye’nin CERN’e tam üyelik sürecinden kendi isteğiyle ayrılıp kısmi üyeliğe geçtiği (ortak üye olarak da çevriliyor) konu ediliyordu. Aslında 2015’de kesinleşmiş bu olayın bugün gündeme gelme sebebi ise Güney Kıbrıs’ın tam üyelik sürecinde sona yaklaşmasıyla birlikte olası bir tam üyelik başvurusunda karşılaşacağımız veto ihtimali. 6 yıl önce zaten vazgeçmiş olduğumuz bir sürecin muhtemel bir milli güvenlik sorununa dönüşebileceği konuyu tekrar gündemimize taşımış durumda.

1954 yılında Fransa-İsviçre sınırında, Cenevre’de 12 temel üye ülkenin imzaladığı bir protokol ile kurulmuş olan CERN’in özellikle 2.Dünya Savaşı sonrası Avrupa’sının bilimsel alandaki rekabetini güçlendirmesi hedefleniyordu. Bugün 23 tam üye ve 10 kısmı üyesi olan kurumun asıl amacı var olan fiziksel yapının bilimsel keşifler ve teknolojik yenilikler için en etkin şekilde kullanılırken kurulan uluslar arası iş birliği dahilinde bilgi ve teknoloji transferi sağlamak, genç bilim insanları yetiştirmek şeklinde ifade ediliyor.

Higgs Bozonu’nun bulunmasının günlük hayatımıza bir etkisi olmadığına göre CERN’e tam veya kısmi üyelik durumunun görmezden gelinebilecek bir detay olduğu düşünülebilir. Ancak atom düzeyindeki bu çalışmalar nükleer enerji, teşhis ve tedavi amacıyla tıp, biyoteknoloji, nanoteknoloji gibi pek çok alanda kullanılıyor. Bu çalışmalar için gerekli olan hızlandırıcılar gibi özel sistemler sadece CERN de yok; Almanya, ABD gibi ülkeler CERN kadar büyük olmasa bile buna yönelik merkezler kuruyorlar. Türkiye ise var olan tam üyelik niyetinden vazgeçtiği gibi bu alanda yetişmiş çok değerli insan kaynağına sahip olmasına rağmen yatırım yapma konusunda da isteksiz davranıyor. Temel bilimlerin desteklenmediği bir ortamda teknolojinin geliştirilmesi, üretilmesi mümkün olmuyor. Üretilmeyen, ithal edilen teknoloji ise ancak petrol gibi sınırsız gelir kaynağı olan ülkeler için kabul edilebilir oluyor.

Biz yine sözü sanatla bitirelim. Anlaşılmayanı anlaşılır kılan, görünmeyeni görünür haline getiren sanatçılar kuşkusuz bilimsel gelişmelerden de önemli ölçüde etkileniyorlar. Son yıllarda kimsenin dilinden düşmeyen kuantum mekaniğini maddenin ve ışığın atomik ölçekteki davranışının betimlenmesi olarak tanımlayabiliriz. Çok küçük ölçekteki nesneler de gördüğümüz, deneyimlediğimiz hiçbir şey gibi davranmazlar. Kuantum mekaniğinin bilimsel çalışmalar dışındaki yorumlarını bir kenara koyup fizik eğitimi de bulunan ve çalışmalarında doğanın gerçekliğinden etkilenen Alman heykeltıraş Julian Voss-Andreae yorumuna bakalım. Sanatçının 2006 tarihli Kuantum Adamı heykeli maddenin ikili doğasını temsil ediyor ve farklı açılardan bakıldığında neredeyse görünmez oluyor. Doğa herkese farklı şekillerde ilham oluyor.

*: Ömer Hayyam, Rubailer

Yazdır   Önceki sayfa   Sayfa başına git  
YORUMLAR
Toplam 1 yorum var, 1 adet görüntüleniyor. Onay bekleyen yorum yok.

Küfür, hakaret içeren; dil, din, ırk ayrımı yapan; yasalara aykırı ifade ve beyanda bulunan ve tamamı büyük harflerle yazılan yorumlar yayınlanmayacaktır.
Neleri kabul ediyorum: IP adresimin kaydedileceğini, adli makamlarca istenmesi durumunda ip adresimin yetkililerle paylaşılacağını, yazılan yorumların sorumluluğunun tarafıma ait olduğunu, yazımın, yetkililerce, fikrim sorulmaksızın yayından kaldırılabileceğini bu siteye girdiğim andan itibaren kabul etmiş sayılırım.
 
Kubilay Avşer 29 Eylül 2021 Çarşamba 13:38

Geçmişi ondört milyar yıl öncesine dayanan bu evren, cevabı kendi içinde saklı olan öylesine büyük bir sorudur ki cevabını bugünkü bilgimizle tam olarak ve herkesin anlayabileceği basitlikte ifade etmek neredeyse imkansızdır. O halde ne yapmalıyız? Bu evreni sayfaları hiç tükenmeyen çok büyük bir kitap olarak görebilir ve her bir sayfasını keyifle okuyabiliriz. Hepimizin bildiği gibi, daha önce yoktuk ama şimdi varız ve soluk alıp veriyoruz; yaşıyoruz ve yaşamanın keyfini çıkarmaya çalışıyoruz. Madem ki böylesi bir güzellik içindeyiz, o halde bize bu imkanı sağlayan “ilk nedene” ve sonraki “dinamik nesnel koşullara” teşekkür etmeliyiz. Bu koşulları bazılarımız Tanrı olarak adlandırıyorsa, bırakalım onlar da kendilerince teşekkür etsinler. Bunda eleştirilecek bir yan yoktur; yeter ki kişi kendi inancını tüm topluma empoze etmeye kalkmasın. Zira, din vicdandır, herkesin içinde saklıdır ve yaşam boyu alınan kararlarında etkili olan diğer bileşenler ile birlikte önemli bir bileşen olarak, daha uzun yıllar var olmaya devam edecektir.

Yorumu oyla      2      3  
FACEBOOK YORUM
Yorumlarınızı Facebook hesabınız üzerinden yapın hemen onaylansın...
Prof. Dr. Mustafa KAYMAKÇI
Prof. Dr. Mustafa KAYMAKÇI
Memleketin birinde insan manzaraları(!)
Oytun NALBANTOĞLU
Oytun NALBANTOĞLU
Tükeniş!
Nüvit TOKDEMİR
Nüvit TOKDEMİR
Kara kaplı defter!
Tayfun MARO
Tayfun MARO
Nereden nereye?
Nedim ATİLLA
Nedim ATİLLA
Çanakkale artık barışın merkezidir!
Mehmet KARABEL
Mehmet KARABEL
Daha önceleri nerelerdeydiniz?
Kemal ARI
Kemal ARI
'Cehennem savaşı'nda ne yediler ne içtiler?
Engin ÖNEN
Engin ÖNEN
Bölgecilik, mezhepçilik ve inşaatçılık...
Rifat ÖZER
Rifat ÖZER
Unutulmazlar...
Dr. Berna BRIDGE
Dr. Berna BRIDGE
Boşanan aileler ve çocuklar
ÇOK OKUNANLAR
ÇOK YORUMLANANLAR
GAZETE EGE'DE SONSÖZ
KünyeKünye İletişimİletişim FacebookFacebook TwitterTwitter Google+Google+ RSSRSS Sitene EkleSitene Ekle Günün HaberleriGünün Haberleri
Maxiva