Son günlerde tarımsal amaçlı kooperatifçilik dünyasında pazarlamada  yaşanan kimi zorluklardan çıkış yolu için şirketleşme tartışmaları başladı.

Bu tartışmaya ışık tutacak bir yazıdan alıntılar yapmadan önce kooperatifler  ile şirketler arasındaki farklara kısaca göz atmakta  yarar var.

Kooperatifler İle Şirketler Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?

-Şirketlerin amacı, yatırılan sermayeden en yüksek düzeyde kar sağlamaktır. Bunun için ham maddeyi üreticilerden ucuza almaya çalışır  ve işçilerine de olabildiğince az ücret  öder, ancak  mamul madde haline getirdiği malı tüketicilere  yüksek fiyat ile pazarlamak ister.Bu liberal sistemin doğasından kaynaklanır.

-Şirketlerde kar, ortakların sermaye katılım payına;koop’larda ise kar, ortakların yapmış oldukları işlem esasına göre dağıtılır.

-Koop’larda mülkiyet ve işletme görevi, ortaklar tarafından yüklenilmiştir.

-Şirketlerde ortaklar birbirlerini tanımayabilir, hisse senetleri serbest piyasada alınıp satılabilir.Koop’larda ise, ortaklık senetleri kooperatifin onayı ile devredilebilir.

-Birey ya da aile, şirket sermayesinin yüzde 50’sinden fazlasına sahip olduğu taktirde, şirkete egemen olur. Koop’larda ise bir bireyin sahip olabileceği ortaklık sınırı, yasa ile sınırlandırılmıştır (Bakınız:Tarımda Kooperatifçilik Neden Önemli?-m-turkmenoglukoopvakfı.org.tr)

Köy-Koop İzmir Birliği’nin Şirketleşmesi İle Ne Oldu?(*)

Şirketleşmenin çözüm yolu olamayacağı konusunu bilmeyenlere anımsatmak için İzmir Köy-Koop’un geçmişinden bir örnek  verelim:

-Köy-Koop İzmir Birliği,1971’de kurulmuştu.

Birlik, birim kooperatifleri ile tam bir uyum ve dayanışma sağlayarak çok kısa bir süreç içinde,birçok tesise sahip oldu. Bu tesisler şunlardı:

-28 zeytinyağı fabrikası,

-Altı orta ölçekli süt işleyen mandıra,

-10 süt toplama ve tarımsal girdi sağlama tesisi,

-İki salamura zeytin tesisi

-Bir çam fıstığı işleme tesisi,

-Bir hayvan kesim- mezbahası,

-İki orman ürünleri işleme (kutu, kasa) fabrikası ,

-25 dekar örtü altı (sera) sebze ve çiçek üretimi tesisi ve

-Bir meyve fidanı üretim tesisigibi tarıma dayalı sanayi ve büyük tarımsal tesislerisahipti.

-1980’li yıllarda Köy-Koop İzmir Birliği’nin 58 çalışanıvardı.

Köy-Koop’un Başarısının Nedenleri Neydi?

-Yatırımların doğru yönlendirilmesi ve inandırıcılığı kadar, demokratik yapısı idi. Herkesin kendini, “söz söyleme” olanağı bulduğu bir yapı oluşturulmuştu.

-Birlikle birim kooperatifler arasındaki iş bütünlüğünü sağlayan sürekli bir bağ kurulmuştu. Tüm kooperatiflerin muhasebe kayıtları, gelir-gider belgeleri Birlik merkezinde tutuluyordu. Bu işlemler, birimlerin denetimini, yanlışlarının önüne geçilmesini ve disiplini sağlıyordu.Birlikle birim kooperatifler arasındakiilişki ,sürekli diri ve canlı tutulmuştu.

Köy-Koop’un şirketleştirilmesiyle ne oldu?

1980 sonrasına denk gelen dönemde ise Köy-Koop İzmir Birliği yönetiminin Ata Ünver ekibinin   eline geçmesiyle işler değişti. Bu ekip, şirketleşme ile daha hızlı karar alınacağı, uygulamanın daha hızlı olacağı ve tasarruf sağlanacağı  gibi gerekçeler ileri sürerek  birim kooperatifleri inandırdı ve pazarlama için TASTAŞ adlı bir şirket kuruldu.

-Sonuçta şirketleşme ile neler oldu?

-105 dekar arazi satılarak çarçur edildi.

-53, 55, 29 nolu Yaş-Sebze Meyve Hâlindeki stantlar satılarak elden çıkarıldı.

-İzmir ve Ankara’daki mağazalar kapatıldı.

-105 dekarlık arazi üzerinde kurulacak entegre tesise verilecek kredi, güvensizlik nedeniyle geri çekildi.

-TASTAŞ,üç kooperatifin batmasına neden oldu.

-Üreticilerin borçları ile SSK ve vergiprim borçları ödenmedi.

-Ve Köy-Koop’un geleneksel yapısı kayboldu. Kısaca Köy-Koop İzmir her şeyini kaybetti.

Günümüzde de kooperatiflerin çıkış yolu olarak şirketleşmeyi gösterenler var mı?

Günümüzde de kooperatiflerin çıkış yolu olarak şirketleşmeyi gösterenler var.Bunların iki gerekçesi var:

Birincisi;”Kooperatifler pazarlamada şirketler ile yarışamıyor.Kooperatif örgütlenme, pazarlamada dar geliyor.

İkincisi de:”Liberal çevreler şirketler ile pazarlamada başarılı oluyorlar.Onların karşısına şirketler ile karşı çıkmaktan başka çare yok” diyorlar.

Kooperatifçilikte Çıkış Yolu Şirketleşme değildir

-Deneylerimiz  ve de toplumcu anlayışımız, aile işgücü temelli küçük ve orta ölçekli  tarımsal işletmelerin  kurdukları kooperatiflerin  ürünlerini pazarlamasında, çıkış yolunun  şirketleşme olmadığı  göstermiştir.

-Liberal ekonominin ve onun bir aracı olan  şirketlerin  getirdiği  nokta;  sömürü,gelir dağılımın bozulması ve özellikle tarımda fakirleşme olmuştur.

-Liberal ekonomiye karşı tavır gösterme,yine liberal ekonominin bir aracı olan şirketlerle olamaz. Bu bizi teslimiyete götürür.

(*)Köy-Koop İzmir Birliği’nin tarihçesi ile ilgili bilgiler,Birliğin eski başkanlarından ve Türkiye’nin  tarımsal kooperatifçilik konularında  en yetkin kişilerinden birisi olan Ç.Özcan Kokulu’nun 29 Ocak 2020 tarihli yazısından derlenmiştir.