Muhafazakar Parti Eski Dışişleri Bakanı Burt: Borcun Ödenmesini Kim Engelledi? Bu bir fidye değil, borç…
Bu hafta İngiltere’deki en büyük haber İngiliz uyruklu, İran kökenli, altı yıldır İran’da hapis yatan Nazanin Zaghari – Ratcliffe ve Anoosheh Ashoori’nin salıverilip İngiltere’ye dönüşü oldu. Tüm görsel ve yazılı basında yer alan ve skandala benzer büyük yankılara neden olan olay, altı yıl önce, iki yaşındaki kızından koparılıp İran’da İngiliz ajanlığıyla, İran Hükümetini devirme çalışmalarıyla suçlanıp tutuklanan, hüküm giyen, konuya büyük miktarda İngiltere’nin borcu da karışan Nazanin’in öyküsü ve bu öykü hayli uzun, dolambaçlı.

Altı yıldır eşi Richard Radcliffe’in büyük mücadele verdiği, hatta Whitehall önünde açlık grevine girdiği uzun ve dolambaçlı yolda şimdi sekiz yaşında olan minicik kızının çabaları bile göz yaşartıcı. İran hükümetini devirmek için çalışmalar mı yapıyordu, net değil, belki evet, belki hayır çünkü Nazanin bu suçlamayı reddetti. Bu arada konuya büyük meblağda ödenmemiş bir borç karıştı, The Guardian gazetesinin haberine göre ucu ABD’ye, Mike Pompeo’nun İngiltere’nin iç işlerine müdahalesine kadar uzandı.

Eski Dışişleri Bakanı Burt: Borcun Ödenmesini Kim Engelledi? Bu bir fidye değil, borç…
The Guardian gazetesinden diplomatik editör Patrick Wintour’un haberine göre Muhafazafar Parti eski Dışişleri Bakanı Alastair Burt neden bu borcun ödenmesinin bu kadar geciktiğini sorguladı. Partiye bir mektup yazan Burt mektubunda “Bu para daha önce ödenseydi Nazanin daha önce salıverilirdi, İngiliz Hükümeti bunu biliyordu, neden ödemedi” dedi. Burt bir soruşturma açılmasını ve bu paranın ödenmesinin kim ve hangi hükümet, yani İngiltere mi, ABD mi tarafından engellendiğinin bulunmasını istedi.

43 yaşındaki Radcliffe de aynı soruyu sordu. Bir basın bildirisinde “Neden bu borcun ödenmesi beş dışişleri bakanı ve altı yıl aldı” dedi. Burt de bu borcun ödenmesi gerektiğini, bunun bir fidye değil bir borç olduğunu, 2 yıl bu görevde çalıştığını ve hala bunu kimin engellediğini bilmediğini vurguladı. The Guardian gazetesine göre Radcliffe konusunda hükümet içi böyle bir tartışmanın olduğu ilk defa ortaya döküldü. Burt tanık olarak istenen komiteye bilgi vereceğini de ekledi.

Wintour: Borcun Ödenmesini ABD mi Engelledi?
Deneyimli ve saygı duyulan bir kişi olan Burt İranlı meslektaşlarıyla görüşmelerinde bu borcun ödenmesinin bu tutukluların salıverilmesine yol açıp açmayacağını bilmediğini, emin olmadığını ancak bir diyalog kapısı açacağından emin olduğunu, Boris Johnson’la konuştuğunu da belirtti. The Guardian gazetesi, bakanların ABD’nin İngiltere’nin İran’la ilişkilerine ve çift tabiyetli kişilerin kaderlerine ABD’nin ne kadar karıştığının ortaya çıkmaması için bu soruşturmaya sıcak bakmayabileceklerini yazdı.

Aynı gazetenin editörü Patrick Wintour yazısını şu cümleyle bitirdi: İpucu Mike Pompeo’nun “İngiltere borcu ödeyerek kan parası verdi” suçlamasında yatıyor. İngiltere tek veya çift tabiyetli ayrımı yapmadan tüm yurttaşlarına sahip çıkma tarihi olan bir ülke. Bu anlatılan olaylar da bu tarihi çizgiye ters düşerek Patrick Wintour’un yorumunun haklılığına işaret ediyor olabilir.

Enternasyonal Mahkeme İran’ı Haklı Buluyor

Diğer yandan işin borç tarafı, İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı öncesi aynı Osmanlı’dan da iki geminin parasını alıp gemileri teslim etmemesine benziyor, paralellik var. İran’a bu borç nereden kaynaklanıyor? İran şahının son yıllarında Şah Pehlevi İngitere’ye 650 milyon pound değerinde 1500 tank ve başka araçlar sipariş ediyor, parasını ödüyor. Yalnızca 185 tank teslim ediliyor. İran devrimi olunca kalan 1315 tank ve diğer araçlar İngiltere tarafından teslim edilmiyor ve İngiltere parayı da iade etmiyor. 

BBC’nin haberine göre bu olay kırk yıllık bir olay. Kısaca kırk yıldır İran İngiltere’den parasını geri alamıyor. 1990 da İran konuyu ticaret anlaşmazlıklarında karar veren Enternasyonal Ticaret Odası’na götürüyor. (International Chamber of Commerce) 2001 yılında Enternasyonal Ticaret Odası İran’ı haklı buluyor, IMS temyize gidiyor ama mahkemede, temyiz başarısız olursa 328.5 milyon pound ödemeye söz veriyor.

IMS, International Military Service –Enternasyonal Ordu Servisi anlamına geliyor ve bu şirket İngiliz Savunma Bakanlığına bağlı özel bir şirket, yani konu tamamen devlet konusu. 2009da mahkeme İran’ı haklı buluyor ancak İngiltere bu defa da 2008’de AB’nin İran’a maddi yaptırım kararını mazeret olarak kullanıp ödemeyi yapmıyor. BBC haberine göre İngiliz hükümeti AB yaptırım kararlarını mazeret olarak kullanıyor. Ayrıca miktarda da ihtilaf doğuyor çünkü geçen yıllar içinde faiz birikiyor ki İngiliz hükümeti bu faizde de zorluk çıkarıyor.

Borç Nasıl Radcliffe’e Bağlandı?

Peki bu borç olayı 2016da tutuklanan, İran Hükümetine karşı hareketlerde bulunmakla, hükümeti devirmekle suçlanan ama bu suçlamayı kabul etmeyen Nazanin Ratcliffe’e nasıl bağlanıyor? Ratcliffe onu tutuklayanların böyle söylediğini belirtiyor. 2021de Dışişleri bakanı olan Jeremy Hunt’da İran’ın bu tutuklamayı borca bağladığını, kaldıraç olarak kullandığını söylüyor. “Biz tabii ki bunu reddediyoruz, diplomaside böyle bir kapı açmak istemiyoruz” diyor. Ancak eski bakan Burt, bunun fidye değil borç olduğunu ve ödenmesi gerektiğini vurguluyor. İngiliz Hükümeti de iki olayı birbirine bağlamıyor.

Şu anki İngiltere Dışişleri Bakanı LizTruss ve İran’daki eşiti Hossein Amirabdollahian arasındaki aylar süren görüşmelerden sonra konunun çözüldüğü belirtiliyor. Bir başka tutuklu, Morad Tahbaz da aynı durumda, önce ev hapsine çıkarıldığı ve sonra tekrar tutuklandığı, daha salıverilmediği bilgileri gelmekte. Ms Truss ayrıntıların “özel” olduğunu belirtip bu paranın insani işlerde kullanılacağında anlaştıklarını belirtiyor.

Sky habere göre Fars haber ajansı 405 milyon pound ödendiğini belirtiyor ancak İngiliz Hükümeti bu konuda net bir bilgi vermiyor. Aynı rakamı ve diğer bilgileri Sky haberi gibi Independent gazetesi de doğruluyor.