Prof. Dr. Mustafa KAYMAKÇI
Gagavuz Türk dünyasından izlenimler
26 Kasım 2018 Pazartesi

Bu yazım  15-18 Kasım 2018 tarihlerinde FUEN TAG toplantısı nedeniyle Moldavya Cumhuriyeti’ne bağlı Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi’nde yaşayan Gagavuz Türk Dünyası hakkında ön izlenimlerimi içeriyor.

Dilerseniz önce FUEN hakkında çok özet bir bilgi vereyim.

FUEN TAG Nedir?

FUEN, Avrupa’nın 33 ülkesinden yaklaşık 90 üye kuruluşu ile Avrupa’daki yerli/ulusal azınlıklar ve halk gruplarının en büyük çatı kuruluşu.

FUEN’in çatısı altında çalışma yapan gruplar da var.

Bunlardan biri de “Türk Azınlıkları/Toplulukları  Çalışma Grubu”,kısa adı FUEN TAG

FUEN TAG bünyesinde, düzenli olarak bir araya gelen  Rodos ve İstanköy Türkleri, Batı Trakya Türkleri, Ahıska Türkleri, Kırım Tatarları, Rusya’dan Bars El (Karaçay-Balkarlar), Birlik (Nogaylar), Gagavuz Türkleri, Kosova Türkleri, Makedonya Türkleri gibi  Türk azınlık ve topluluklarına ait dernekler,Türk soyları arasında dayanışma ve işbirliğini sağlıyor.

Gagavuz Türkleri   Hakkında bilgi sahibi miyiz?

İstanbul’dan Moldavya Cumhuriyeti Başkenti  Kişinev’e uçakla gitmek olası. Buradan  Gagavuz Özerk Cumhuriyeti’nin Başkenti  Komrat’a yaklaşık 2 saatlik  bir karayolu   yolculuğu ile varılıyor.

Gagauziya olarak bilinen Gagavuz Özerk Cumhuriyeti,Moldova Cumhuriyeti’nin  güneyinde yer alıyor. Kendi marşı ve bayrağı var. Aynı zamanda yasama meclisleri ve yürütme organlarına sahipler.

Ülkeye ismini veren Gagavuzlar,Oğuz Türkü kökenli. Gagavuz  sözcüğünün Gök-Oğuzdan türediği düşünülmekte.

Romanya ve Macaristan'a göç eden Türkler olduğu gibi Gök-Oğuzlar da önceleri Romanya-Dobruca bölgesine yerleşmişler.

Gagavuzlar dini inanç olarak Ortodoksluğu benimsemişler.

Tarihte Avrupa'ya göç etmiş Türklerin pek çoğu asimile olurken, Gagavuzlar dillerini ve kültürlerini korumuşlar. Romanya bölgesinden şimdiki bulundukları yere gelme nedenlerinin başında da asimile olmaya karşı gösterdikleri direnç olmuş.

Gelenekleri ve dillerinin Türkiye ile aynı olması,bu her iki değerin Orta Asya'dan beri korunup sürdürüldüğünü gösteriyor.

Gagavuzlar'ı Türk tutan en önemli ögelerin ,inat derecesindeki Türklük Bilinci ve  Türk Dilinde yapılan Ortodoks ayinlerin olduğu belirtiliyor.

Gagauziya’nın nüfusu 160 bin. 33 bini yurtdışında çalışıyor. Bunun da 25 bini Rusya’da. Avrupa’nın en yoksul yerlerinden birisi.Ekonomisi,tarıma dayalı. Ürettikleri  şarap ve tarım ürünleri Rusya’ya satılıyor.

Bir devlet üniversitesi var. Temizliğe verdikleri önem,toplu alanlarda oldukça dikkat çekici. Hastane ve okulları oldukça temiz. Gagavuzlar, Türk  konukseverliğini  Avrupa'da yaşatmaya çalışıyorlar.

Gagavuz Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında  benzerlik ne?

Kırsal kesimde konuşulan Gagavuz Türkçesi’ndeki sözcükler,Türkiye Türkçesi'ne neredeyse aynı.Ancak diğer bütün  Türk dilleri, özne, nesne ve yüklem sıralaması ile cümleyi oluştururken Gagavuzca'da Avrupa dillerinin etkisi ile özne,yüklem ve nesne sıralamasi ile cümle kuruluyor. Bu durum,özellikle Batı Trakya  ve Bulgaristan Türklerinin Türkçelerinde de gözükse de Gagavuzca kadar dile yerleşmiş değil. Örneğin, Türkiye Türkçesi'nde "Ben elmayı yedim" derken, Gagavuz Türkçesinde  "Ben yedim almayı" deniyor.

Bir başka farklılığın farklı ses olaylarının  ortaya çıkması  şeklinde olduğu gözlemleniyor.

Örneğin Türkiye Türkçe'sindeki söz başı /y/, /h/, söz ortası /h/,/ğ,/y/ ve söz sonu /r/ sesleri,Gagavuz Türkçesinde  çoğunlukla düşüyor.

Yemek-imek,yahni-yaanı,uğra-uura, haber- aber, sabah-sabaa,büyük-büük, öğrenci-üürenici gibi.

Anılan bu küçük farklıklara karşın,özellikle türkü,şarkı,deyiş ve mani gibi kültür ögelerinde  benzerlik çok yüksek düzeylerde .

Örneğin, “Ana dilim - tatlı bal/ Salkım çiçää kokusu/ Şırasını üklü dal/ Vermiş gömeç dolusu!” gibi —“Dionis Tanasoglu, yazıcı, poet, bilimci”

Kısaca köylerde konuşulan  kişilerle yüzde 90’ın üstünde  anlaşılır bir Türkçe ile karşılaşmak olası.Ancak şehirleşme oranı ve eğitime  bağlı olarak Rus dilinin çok sayıda sözcüğü, Gagavuz Türkçesine girmiş ve benzerlik azalmış. Bu durum,Sovyetler Birliği döneminde kültür ve bilim dilinin Rusça olmasından kaynaklanmış.

Özerk Gagavuz Yerinin kurulması, latin harflerinin kabul edilmesi (*) ve de  Türkiye’nin son dönemlerde maddi ve manevi  yatırımları ile Rus kültürünün etkisinde azalma olması bekleniyor.

Gagavuz Dünyası ile Atatürk Cumhuriyeti arasında ilişki nasıl başlamış?

Atatürk'ün Türkiye dışındaki Türk topluluklarına olan ilgisinin, siyasal ve dinsel sınırlar tanımamış  olduğu biliniyor. Bunun bir örneği, Gagavuz Dünyası ile verilebilir. Atatürk’ün görevlendirdiği Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ortodoks mezhebindeki Gagavuz Türkü soydaşlarımız  ile yakından ilgilenmiş. Sefaret çalışanlarını Gagavuzlardan seçmiş; ardından da yetenekli Gagavuz çocuklarına öncelik vererek ilk  aşamada yaklaşık 40 kişilik bir öğrenci grubunu öğrenim için Türkiye'ye göndermiş. Daha sonra bu sayı 200'ü aşmış. Bunların bir kısmı tekrar ülkesine dönerek toplumuna Türklük bilinci ile hizmet ederken, Türkiye'de kalanlar da bilim ve kültür  alanında önemli görevlerde bulunmuşlar.

Bu grup arasında, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde öğretim üyeliği yapmış  Prof.Dr. Emin Mutaf (Georgiy Mutaf)(**), Prof.Dr. Özdemir Çobanoğlu (Vasili Çoban),Prof.Dr. Osman İkizli(Anatoliy İkizli),Ali Kaygı(Georgiy Kaykı) gibi çok sayıda Gök-Oğuz Türkü  sayılabilir.

Özetle, Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi’nden uğurlanırken ,bizden çok uzak bir yer gibi algılanan,ancak kültür ve dil açısından belki de Türk Dünyası’ndaki kimi ülkelere göre çok daha yakın   bir yerden ayrılmış bir duygu içinde kaldım.

Gagavuzya’ya tekrar gitmek isterim.Çünkü bizi birleştiren ön önemli kültür öğesi,bir Gagavuz Gazetesi’nin adı gibi olan “Ana Sözü”dür,bir başka deyişle Ana Dilimiz“Türkçe”dir.

Üstelik Onlar,ibadetlerini bile Türkçe yapıyorlar.

 

(*) Günümüzde Latin harflerinin kabul edilmesinden sonra  Gagauz Türkçesi ile yazılmış kimi kitap ve dergilere örnek:Nikolay Baboglu-Gagauz Folkloru,Gagauz Korafları,Gagauz Halk Masalları,Gagauzların IV Dünna Kongresi,,Üürenmak Kiyadı.Gagauz Halkının Kulturası Hem Adetlerİ, Sabaa Yıldızı.Gagauziya-Avtonom Bölgesi.Üç Aylık Jurnal Sayı:61/2015.Gagauziya Antonov Bölgesi,Komrat

(**) Prof.Dr.Emin Mutaf, Türkiye Tarımsal Mekanizasyon Bilimi’nin öncülerindendi.  Doğum yeri, Komrat /Gagavuz Yeri’dir. İlk öğrenim, Orta öğrenim ve Lise Öğrenimini Komrat’ta almıştır.  Üniversite öğrenimini Ankara Ziraat Fakültesi’nde  1934-1939 yılları arasında  görmüş ve 1958 yılında Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ne gelerek Ziraat Makinaları Anabilim Dalını kurmuştur. 1999 yılında sonsuzluğa uğurladığımız hocamız Prof. Dr. Emin Mutaf’ın adı, ülkemizin Tarımsal Mekanizasyonuna ve bilim hayatına yaptığı üstün katkılar nedeniyle hep anılacaktır.

Yazdır   Önceki sayfa   Sayfa başına git  
YORUMLAR
Toplam 1 yorum var, 1 adet görüntüleniyor. Onay bekleyen yorum yok.

Küfür, hakaret içeren; dil, din, ırk ayrımı yapan; yasalara aykırı ifade ve beyanda bulunan ve tamamı büyük harflerle yazılan yorumlar yayınlanmayacaktır.
Neleri kabul ediyorum: IP adresimin kaydedileceğini, adli makamlarca istenmesi durumunda ip adresimin yetkililerle paylaşılacağını, yazılan yorumların sorumluluğunun tarafıma ait olduğunu, yazımın, yetkililerce, fikrim sorulmaksızın yayından kaldırılabileceğini bu siteye girdiğim andan itibaren kabul etmiş sayılırım.
 
TURDAL ŞENTÜRK 26 Kasım 2018 Pazartesi 22:41

Sayın,Mustafa Kaymakçı,yazılarınızı ilgi ile okuyorum.Ben Üsküp doğumluyum.Ama aslım Kosova'lı.Altmış dört yıldan beri İzmir'de yaşıyorum.Sizin Gagavuz Türkleriiçin dediğiniz konuşmaların benzerleri Kosova'da da var.Alma'yı ben yedim.Saba gibi,Hasan'a Asan,Muharrem'e Marem gibi.Saygılarımla,

Yorumu oyla      10      5  
FACEBOOK YORUM
Yorumlarınızı Facebook hesabınız üzerinden yapın hemen onaylansın...
Mehmet KARABEL
Mehmet KARABEL
Bu seçimin neden bunca talibi var?
Engin ÖNEN
Engin ÖNEN
İzmir kimin ya da neyin kalesi?
Tayfun MARO
Tayfun MARO
Erkek dediğin öldürür
Cumhur BULUT
Cumhur BULUT
Foça, Tire, Çeşme ve Dikili de MHP diyecektir
Kemal ARI
Kemal ARI
Oyumuz, onurumuz ve özgürlüğümüzdür...
Nedim ATİLLA
Nedim ATİLLA
Tunç Soyer yeni bir yola çıktı
Dr. Berna BRIDGE
Dr. Berna BRIDGE
Diktatör
İhsan Özbelge ÖZDURAN
İhsan Özbelge ÖZDURAN
Sağduyu marifeti ile seçebilmek…
Rifat ÖZER
Rifat ÖZER
Son hafta
Neşe ÖNEN
Neşe ÖNEN
Sosyalistler pes etmeyin!
ÇOK OKUNANLAR
ÇOK YORUMLANANLAR
GAZETE EGE'DE SONSÖZ
KünyeKünye İletişimİletişim FacebookFacebook TwitterTwitter Google+Google+ RSSRSS Sitene EkleSitene Ekle Günün HaberleriGünün Haberleri
Maxiva