Klasik fıkıh; metodolojisi olan ve bir yöntem doğrultusunda ibadet, hukuk, ekonomi, sosyal ve ahlâkî “hükümler”i barından bir ilimdir. Pratiğe aktarılamayan konular dışında “yaşama ilişkin her ne var ise o konular fıkıh ilminin ilgi alanına girer. Fıkıh ilmi, söz konusu yaşama ilişkin konularda verilen ilmî hükümlerden oluşmuştur.

Fıkıh, “tümevarım” yöntemi ile yazılmıştır. Tümdengelim ile yazılmış bir fıkıh risalesi yoktur.

Tümdengelim yönteminin bilinmediği sanılmasın. Akaid ve Kelam (İnanç felsefeleri) ilimleri, tümdengelimle ele alınmış, tartışılmış ve yazılmıştır. Akaid ve Kelam ilimleri, artmayan - eksilmeyen “inanç-iman” esaslarını açıklar ve ispatlar.

Oysa fıkıh, her an yaşam sırasında ortaya çıkan sorunlara metodik yanıtlar veren bir ilimdir. Dolayısıyla fıkıh ilminde ancak tümevarım yöntemi kullanılabilir; canlanması da tümevarımla olacaktır.

Yeni fıkıh, sistem karşılaştırması anlamında “analoji” ile de yapılabilir. Çünkü analoji, doğru bilgiye ulaşmak ve yaşamı çoğaltmaya elverişli bir mantıksal formdur.

***

Modern Batı hukuku; fıkıhtan farklı olarak uzun felsefî tartışmalar sonunda kabul gören tümel önermelere dayanır. Tamamen teoriktir. Akit serbestliği yerine merkezî tek kanun sistemi benimsenmiştir.

Aydınlanma filozofları, hukuk gibi ekonomiyi de tümdengelim ile, tümel önermelerle açıklamaya çalışmışlardır.

Batı’da teori kuranların belirgin eksikliği “hükümler serisi” oluşturamamalarıdır. Dolayısı ile çok parlak tümel önermeler, zihinsel egzersizlerin ötesine geçememiştir.

Teoriler, hükümsüz kurulduğu için her şeyin hükmünü ticarî kapitalizm, sonra da finans kapitalizmi yazmıştır.

Tanrı’dan rol çalma çabasındaki finans kapitalistleri, güçlerinin zirvesinde iken bile halka fıkıhta olduğu gibi sözleşme özgürlüğü tanıyabilecek cesareti gösterememişlerdir.

İsviçre, ABD, Almanya gibi bazı devletlerde, az da olsa bireysel haklara ve sözleşme serbestliğine yer verilmiştir. Batı Uygarlığının gelebildiği en ile aşama da budur.

Asıl üzücü ve can yakıcı olanı ise fıkıh ilmini insanlık tarihine başarı ile sunan Müslümanların günümüzde fıkha en uzak kişiler olmasıdır!

***

Kur’an; fıkıh ilminin asli, birincil kaynağıdır. İkinci kaynağı da Hz.Muhammed’in örnek yaşamıdır

Kur’an’a ve Hz.Muhammed’in örnek yaşamına göre fıkıh, “içtihat” ve “sözleşme serbestliği” ile yapılabilir. Bireysel haklara ve herkese tanınan kendi yaşamıyla ilgili akit-sözleşme yapma hakkı, birbirinden çok farklı yöntemlerin ve sözleşmelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Kur’an, merkezi ve tek kanunlu hukuk sistemini önermediğinden, her Mümine yapacağı her iş için sözleşme serbestliği tanımıştır. Bu çabalar sonunda İslâm’ın ilk döneminde çok sayıda Müçtehit (Fıkıh imamı) yetişmiştir.

Ancak, Kur’an’ın her Mümine tanıdığı sözleşme yapma özgürlüğünü her Mümin kullanamamıştır. Bu durumda halkın çoğu, sözleşme yapamadığından ilmine güvendikleri kişileri kendilerine “imam” seçmişler ve akitlerini onlara yaptırmışlardır.

***

Fıkıh ilminin ortaya çıkışı, insanlık tarihi açısından çok önemlidir. Kaynakları, yöntemi, konuların sınıflandırılması ile mükemmele yakın bir ilimdir.

Mükemmel değildir; çünkü fıkıhta sabit bir altın oran yoktur. Her değişime uyumlu, dinamik, yaşamla bitişik, hatta yaşamın az önünde olduğu bir ilimdir.

Fıkıh;“Bitti! Tamamlandı!” denemeyen tek ilimdir. Kişiden kişiye ayrı bir sözleşme yapılabileceği gibi beldenin, koşulların, zamanın… değişmesiyle de sözleşme değişebilir. Dolayısıyla fıkhın hükümleri de değişir. Onu değiştirenler de bütün yenilikleri ve koşulları dinamik bir şekilde izlemesi gereken müçtehitlerdir.

Ölen müçtehidin içtihatları, taklit edilemez! Halk, hayatta olan ve görüşlerini kendisine yakın bulduğu yeni bir müçtehidi bulup onun hazırladığı sözleşmelere göre yaşamını sürdürür.

Fıkıh ilminin en parlak günlerinde Müslümanların yaşadığı beldelerde müçtehitler arasında yönteme ve hükümlere ilişkin çok canlı tartışmalar olmuş, bunlara ilişkin yüzlerce, binlerce kitap yazılmıştır.

Fıkıh o kadar gelişmiş ki, müçtehitler bir süre sonra “yakın zaman”a, zirve günlerinde ise “orta vadede” olabilecek gelişmelere ilişkin “olası-farazî” sözleşmeler hazırlayabilmişlerdir.

Yaşam devam ettikçe, fıkıh da sürekli ve dinamik bir şekilde yenilenen bir ilim olduğundan, mükemmel olamamış ve bu ilim buraya kadardır denememiştir.

***

Ancak, tarihte her dinamik gelişmenin başına gelenler fıkhın da başına gelmiştir. Önce duraklama dönemine girilmiş, çok sayıda sözleşme yapan müçtehitler ölmüş, onların yerini daha az sayıda, daha az bilgili müçtehit almıştır. Bazen, yeri gelmiş yeni, orijinal sözleşme yapmak yerine, eski sözleşmeler arasından seçilerek bazıları çok sayıda kişi tarafından taklit edilmeye başlanmıştır. Zamanla, en çok taklit edilenler “mezhep”e dönüşmüştür. Bir süre sonra da Müminler akit serbestliği haklarını, çok sayıdaki statikleşmiş mezhepler aracılığı ile kullanmaya başlamışlardır.

Özellikle, Moğolların Müslüman beldeleri esaretleri altına almalarından sonra çok sayıdaki mezhep de az sayıya, yaklaşık 10’a inmiştir. İşler iyice kötüye gittiğinde de Avrupa’dan “kanunlar” tercüme edilmeye başlanmıştır ki, bu da her şeyin sonu olmuştur:

Kanun sisteminin benimsenmesiyle;

-Akit serbestliği yerini “tek kanuna” bırakmıştır.

-Bireyin hakları yerini kamunun hakları almıştır.

-Sivil Müçtehitlerin sözleşme yapma yetkileri alınmış, yasama yetkisi bir fazla oyla yasa yapan Parlamentolara devredilmiştir.

-Hatta, birçok İslâm devletinde yasama yetkisi parlamentoya da verilmemiş, daha da kötüsü tek kişiye, sultana, krala veya tek partiye verilmiştir. 

Günümüze gelince, fıkıh ilmi ile iştigal ettiğini iddia eden akademisyen, molla ve Diyanet personeli basit bir soruyu, yüzyıllar öncesinde yazılmış kitaplara bakarak “dinamik hayata” cevap vermeye çalışmaktalar.

Hakikaten bu durum, İslâm Dini’nin dönemini kapattığının ve Kur’an’ın da taş tabletlerden biri olduğunun ilanı olmalıdır!