Sinan DOĞAN/EGEDESONSÖZ - İzmir'de son günlerde oldukça hararetli bir tartışma yaşanıyor. İzmir Alsancak Limanı'nın konteyner bölümünün taşınmasını isteyenler de var, limanın hem yolcu hem yük limanı olarak korunması gerektiğini de. Bu tartışmanın kısa sürede biteceği yok. Ancak konuyu bilimsel zeminde tartışmak, yol açıcı olacaktır. Limancılık deyince de akla Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Danışmanı Dr. Ersel Zafer Oral geliyor.
Alsancak Limanı'nın yük bölümünün kapatılması önerisine, "Tarihte limanlar ya depremle ya istilalarla yok olmuş ya da bölgenin ticari önemini kaybetmesi ile kendiliğinden yok olmuştur. Çalışan limanın kapandığı dünyada görülmemiştir" yanıtı veren Oral, "Yük sınırlı olunca paylaşım kavgası oluyor. Pastayı büyütmek lazım. Bölge sanayisi gelişip aktarma yükleri çekilirse pasta büyür" diyor. Oral ile İzmir limanlarının geleceğini konuştuk.
ALSANCAK BÜYÜK AĞABEY
--İzmir'de bir liman tartışmasıdır başladı, gidiyor. Bu tartışmayı ilk bakışta nasıl değerlendiriyorsunuz?
Önce geniş çerçeveden bakmak gerekiyor. Tartışma konusu olan konteyner yükleri. Dünya limanlarında elleçlenen konteyner miktarı 600 milyon TEU'nun üzerindedir ve yıllık ortalama %5.5 artış göstermektedir. Bunun yaklaşık 60 milyon TEU'su Akdeniz limanlarında elleçlenmektedir. Ayrıca Bölgede 20 milyon TEU’ya yakın bir aktarma yükü var. Kısaca limanların asıl hedefi bölgedeki aktarma yüklerini limanlarına çekmek olmalıdır. Türkiye'deki konteyner miktarı 8 milyon TEU’dur, bu yıl bu rakamı geçecektir. Ege Bölgesi'nde İzmir Alsancak Limanı, Kuzey Ege Çandarlı Limanı ve Aliağa Nemrut Körfezi'nde limanlar var. Hepsini konumlandırırsak İzmir'in ağabeyi Alsancak Limanı. Alsancak, 1954'ten bu yana her yük tipine hizmet veren bölgenin tek limanı.
--Konteyner limanı olarak İzmir Alsancak Limanı hangi konumda?
İzmir'in 2000'li yıllarda Türkiye'deki konteyner payı yüzde 40'ın üzerindeydi. Kısaca 10 konteynerden 4'ü İzmir'de elleçleniyordu. O yıllarda İzmir Limanı bölgenin konteyner elleçleyen tek limanıydı. Bu pay şimdi yüzde 14'lere kadar düştü. İzmir'in konteyner pazarında ciddi kaybı var. Limanın sıkışıklığı ile beraber sıkışıklık zammı oldu, konteyner gemileri hizmet almak için uzun zaman beklemek zorunda kaldı, yanaşamadı. Derin su kesimi olmadığı için büyük gemilerde gelemedi. Bölgede limancılığın gelişmemesinin olumsuz sonuçları 10 yıl sonra ortaya çıktı. Şunu bilmemiz gerekiyor; liman kendi başına yük üreten bir faaliyet değildir. Arkada sanayi olacak, ithalat, ihracat, dış ticaret gelişecek ki limana yük gelecek. Sanayicinin tercihi Ege dışına kayınca İzmir hızlı gelişmeyi yakalayamadı. 10 yıl içinde yük hacmi Türkiye bir uçak gibi havaya kalkarken, İzmir'in limanları bu büyümenin çok geride kaldı.
'BİR KASE YOĞURT PAYLAŞILAMIYOR'
--Kavga yükün azalmasından mı kaynaklanıyor?
Evet, yük az olunca paylaşım kavgası da çok oluyor. Ortada bir kase yoğurt var. Bunu kim, ne kadar paylaşacak? Sorun oradan kaynaklanıyor. Bizim o liman, bu liman değil bölgedeki toplam rıhtım uzunluğuna bakmamız lazım. Toplam kapasite ne kadar? Bu nasıl kullanılabilir? Ege dış ticarette ikinci. Ama Marmara hem konteyner elleçleme hacminde hem de rıhtım uzunluğu açısından açık ara önde. Türkiye'nin toplam gemi kabul kapasitesinde Ege'nin payı yüzde 10, elleçlenen yükteki payı yüzde 13, rıhtım uzunluğundaki payı yüzde 18, geri saha kullanım payı yüzde 15.
--Bu bilgiler ışığında Alsancak Limanı'nın yüke kapatılması önerisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Tarihte limanlar ya depremle ya istilalar sonucu yok olmuş. Ya da ticaret önemini yitirdiği için varlığını kaybetmiş. Bunun dışında çalışan limanın kapandığı dünyada görülmemiş. Bugün liman yeniden ihaleye çıkarılsa, mevcut hali ile 1 milyar doların üzerinde eder. 50 yıldan beri para yatırılan bir limanı 'hadi kapatalım' demek olmaz. Kruvaziyer gemilere hizmeti 20 -25 metre genişliğinde parmak iskelelerden de verebilirsiniz. Arkada bir terminal binası yapıp sorunu çözerseniz. Ama yük limanı deyince...Bakın Alsancak'a hala yatırım yapılıyor. Vinç alınıyor, rıhtım öteleme için proje ihalesine çıkılıyor. Körfez taramasında ÇED son aşamaya geldi. Bugüne kadar birikmiş bütün sorunlar çözülüyor. Devlet projesi haline gelmiş bir limandan kolay kolay kimse vazgeçemez.
'ALSANCAK'A İŞTAH ARTTI'
--Alsancak Limanı'nın yeniden özelleştirilmesi gündeme gelir mi?
Limanda özelleştirme kararı alınmıştı. Burada bir geri dönüş olmaz. Devlet limancılıktan çekildi. Derince Limanı önce satılamadı, sonra hiç hesaba sığmayacak bir rakama gitti. İster istemez bu İzmir'in özelleştirilmesi için iştahları kabarttı. Tahminimce ÇED raporu ve sürmekte olan projelerin tamamlanmasını bekliyorlar. Bunlar tamamlanır tamamlanmaz liman ihaleye çıkacaktır.
--Öyleyse bir yanda Çandarlı Limanı diğer yanda Alsancak Limanı varsa, Aliağa limanlarının konumu ne olacak?
Aliağa'daki limanlar zaten konteyner hizmeti veriyordu. Sürpriz yumurtadan çıkmadı. Ben SOCAR Grubu'nun Petkim'de yaptığı yatırımlara çok önem veriyorum. Termik santral, rafineri yapıyorlar. Bu yatırımlar gelecekte yükü artıracak, Ege'deki sanayileşmeyi yeniden canlandıracak yatırımlar. Başka işadamları da başka yatırımlar yapmaya başlarsa, tekrar otomotiv sanayi bu bölgede canlanırsa, 5-6 sektör tekrar bölgeye geri dönerse İzmir aradaki farkı kapatacak. O zaman tartışma ortada kalmayacak. Pastayı büyütmenin diğer yöntemi de aktarma yükler. Gelecekte Çandarlı ve Petkim limanlarının aktarma yüklere İzmir ve Nemport limanlarının ise bölgesel yüklere hizmet verecek şekilde sektörde kendilerini konumlandırmaları yük paylaşımı açısından faydalı olacaktır.
'ALİAĞA AKTARMAYA ODAKLANSIN'
--Aktarma yükler Aliağa limanlarını canlı tutar mı?
Akdeniz'de 20 milyon TEU'nun üzerinde aktarma yük var. Siz 1 milyon TEU'luk pastadan mı yoksa 20 milyon TEU'luk pastadan mı pay almayı tercih edersiniz? Petkim bir dünya devi ile birlikte limanı işletecek. APM çok büyük, sayılı konteyner limanı işletmecilerinden. Bir başka limanda aktarma yaptığı yükü bir gecede Aliağa'ya getirebilir. Sadece bölge yükü olarak düşünülmemeli. Lucien Arkas da 'Hiç merak etmesin, yük de bulur para da kazanır' diye açıklama yapmış. Lucien Ağabeyimiz çok doğru söylemiş. Ben de aynısını söylüyorum.
--Peki bu denklemde Kuzey Ege Çandarlı Limanı'nın konumu ne olacak? İlk ihalede hayal kırıklığı yaşandı. Şartname değiştirilecek mi?
Çandarlı'da dalgakıran için 110 milyon euro para harcandı. Bu kadar para yatırıldıktan sonra 'hadi vazgeçelim' denecek proje değil. 25 yıldır bir türlü gerçekleşemeyen bir liman orası. Yeniden ihaleye çıkılacak. İhale şartları esnetilecek. Daha önceki ihalenin başarısız olmasında tanıtım eksikliği olduğunu düşünüyorum. Liman daha uluslararası ölçekte tanıtılmalı. Bunu Özelleştirme İdaresi çok iyi yapıyor. İlk ihaleye uçuk kapasite rakamları ile çıkıldı. Oysa kapasiteden bahsetmemek lazım. İhaleye fiziksel özellikler belirtilerek çıkılmalı 500 metrelik bir rıhtım, sonra bir 500 metrelik rıhtım diye. Özel sektörün amacı para kazanmak ne kadar kapasiteye ihtiyaç var ise para kazanmak için zaten o kapasiteye çıkacaktır.
'ÇANDARLI'YA TALİP ÇIKAR'
--Çandarlı ne zaman ihaleye çıkar?
Şartname üzerinde çalışmalar devam ediyor. Herhalde yeni yılla beraber yeni ihale gelir diye bekliyorum. Şahsi kanaatim çok beklenmeyeceği yönünde.
--Bu sefer talipli çıkar mı?
Mutlaka çıkar. Biraz şartname rahatlatılırsa mutlaka talipli çıkar.
--Sizce şartnamede hangi değişiklikler yapılmalı?
İlk ihaledeki şartnamede anlaşılamayan noktalar oldu. Hangi yükümlülükler devletin, hangisi özel sektörün olduğu net belirtilmeli. İlk ihalede özel sektör bütün karayolu, demiryolunu kendi yapacak gibi algıladı. Limanın kapısına kadar demiryolu, karayolu diye net açıklanırsa, yatırımcı risk görmeyecektir. İhaleye katılım şartları da ağırdı. 250 milyon euro ciro, 200 milyon dolar yatırım yapmış olmak gibi. Bu şartlar hafifletilmeli. Mutlaka ihale şartnamesinin İngilizcesi de hazırlanmalı. Uluslararası ihaleye çıkıyorsunuz Türkçe ihale şartnamesi ile. Yatırım şartına ait süreler uzatılmalı veya yatırımcıya bırakılmalı. Bu ölçekte ihaleye girecek firmaların hazırlanabilmesi için en az altı ay gibi bir süre verilmeli. İhale kararı alacak, mühendislik çalışması yapacak, pazar araştırması yapacak, finansal analiz ve finans teminine yönelik ön çalışmaları yapacak. Bu işler hep süre gerektiren işler.
--Yunanistan'ın Pire Limanı, Çandarlı'nın önünü keser mi?
Pire, Yunanistan'ın en büyük limanı. 3 milyon TEU'luk yükünün 2 milyonu aktarma yük. Pire belli bir doluluğa ulaşınca hatlar yeni bir liman arayacaktır. Bölgede her yıl yük artışı 1 milyon TEU'yu buluyor. Her yıl 1 milyon TEU'luk yeni limana ihtiyaç oluyor ya da kapasite artışı gerekiyor demek bu.
'ÇED SÜRECİ CİDDİ YÜRÜYOR'
--İzmir Körfezi'nde tarama ve su yolu derinleştirilmesi için yıllardır ÇED bekleniyor. Neden gecikti bu süreç?
İzmir'in şansı limana sahip olması. İzmir Limanı'nın şanssızlığı ise dünyanın en güzel kordonuna sahip olan İzmir'de olması. Hem sosyal hem ekolojik dengeleri korumanız gerekiyor. Hem insanları ikna etmeniz şart. ÇED sürecinin bu kadar uzun sürmesinin nedeni çalışmanın ciddi yürümesi. Florası, dökü yeri, akıntısı...Hangi mevsimde taransın, sudaki oksijen azalacak mı artacak mı? Çok detaylı bir çalışma sürüyor. İzmir'in bir kez daha bunu yapamamasına tahammülü yok. O nedenle tüm kurumların görüşü alınıyor. Körfezdeki sedimentin (dipte bulunan çamurun) tamamı kirli değil, çevresel riskler oluşturmuyor. Farklı alternatifler denenerek çözümler araştırılıyor. Bir de körfezi 17 metreye tarayacağız diye hayal edip hiç tarayamamaktansa önce 12 - 14 metreye taranmalı. Sonra her yıl birer metre derinleştiririz.
--Körfez taransa bile hemen dolar diye bir görüş var...
Körfezde dolma riski hemen hemen hiç kalmadı. Dereler ıslah edildi. Yüzeyden taşınan su, selle taşınan sediment yok. Çok yüksek debili nehirler yok. elimizde 1980'de yapılmış haritalar var. O zamandan bu yana çok sediment birikimi yok.
KRUVAZİYERDE ATILIM OLACAK
--Kruvaziyer turizminde İzmir'in geleceğini nasıl görüyorsunuz?
İzmir'de düşüş yok. Çeşme ile İzmir'i birlikte değerlendirmemiz lazım. Kruvaziyerde Türkiye'ye ilgi artacak. Bunun göstergeleri var. Örneğin Hopa, Fethiye kruvaziyer limanı istiyor. İzmir'e gelen turistlerin izlenimleri çok iyi. Yurtdışına uçuş bağlantılarının artması sayesinde kruvaziyer turizminde çok büyük atılım yakalanacak.
--Kruvaziyer limanı için ihaleye çıkıldı ancak ihale iptal oldu. İzmir'in kruvaziyer liman ihtiyacı ne olacak?
İzmir'de liman içinde bu kadar büyük AVM'ye gerek var mıydı? Bence yoktu. İzmir'de sıkıntı yatırım bedelinin çok yükseltilmesinden kaynaklandı. O zaman da 'arkaya AVM koyalım, finanse etsin' dendi. Daha ucuz mühendislik çözümleriyle maliyet düşürülebilir. Şimdi limanın tekrar ÇED çalışması yapılması gerekiyor. ÇED sürecinden sonra kruvaziyer liman tekrar ihaleye çıkabilir. Ancak İzmir kenti kruvaziyer liman istiyor liman içinde AVM değil.
Dünya limanlarında elleçlenen toplam konteynır miktarı
Konteynır elleçlemelerinin bölgesel dağılımı
Yıllar itibarı ile konteynır yüklerinin gelişimi
11
5
Künye
İletişim
Facebook
Twitter
Google+
RSS
Sitene Ekle
Günün Haberleri