Mehmet İşler derledi... İzmir’in erken seçim karnesi nasıl?

Mehmet İŞLER /EGEDESONSÖZ- Türkiye’de milyonlarca seçmen, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin erken genel seçim çağrısı, Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ilanı üzerine 24 Haziran 2018 tarihinde sandık başına gidecek.  

Normalde 2019 yılının Kasım ayında yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlerin erken bir tarihe alınması Türkiye siyasetini ve partilerin ittifak çalışmalarını hızlandırdı.

Türkiye’nin yakın siyasi tarihinde 7 tanesi erken bir tanesi 2015 yılında olmak üzere tekrarlanan seçim mevcut. Zamanından önce yapılan bu seçimlerin iktidar ve muhalefet kanatlarına olan etkisi hala hafızalardaki yerini koruyor. Erken genel seçimlerin İzmir yansımaları ise ayrıca merak ediliyor. Bazı dönemlerde iktidarda olan partinin İzmir yerelinde kan kaybettiği, kimi zaman ise mevcut gücünü perçinlediği gözlendi.  

İşte İzmir’in erken seçimlerdeki karnesi:

1957’DEKİ ERKEN SEÇİM İKTİDARA YARAMADI!
Türkiye 1946 yılında birden çok partinin yarışa girdiği seçimlerle tanıştı.  1950 yılındaki seçimlerde Demokrat Parti (DP) Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) dışında iktidara gelen ilk parti oldu. DP iktidarının ikinci dönemini ise tam zamanında gerçekleşen 1954 seçimleriyle başlattı. DP bu seçimlerde Türkiye genelinde yüzde 58.4 alarak iktidarını sürdürdü. 503 milletvekili ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) temsil edilen DP, 1958’de yapılması planlanan seçimlerin tarihini değiştirdi.

1 yıl öne çekilen seçimler 1957 yılında yapıldı.  DP Türkiye genelinde yüzde 48.6’ya geriledi ve milletvekili sayısı 424’e düştü. İzmir’de de genele benzer bir tablo çıktı. İktidarın kan kaybı Ege ilinde de de sürdü. 1954 seçimlerinde CHP’nin İzmir’deki yüzde 38.8’lik oy oranına yüzde 61.2 ile üstünlük kuran DP, 1957’de ise yüzde 55.8’e geriledi. CHP ise 1957’de puanını yüzde 40.8’e çıkardı. İktidarın erimesine rağmen DP 1954’te kentten 20, 1957’de 22 milletvekili çıkardı. Oyların azalmasına rağmen vekil sayısının artmasının sebebi ise dar bölge seçim sisteminin uygulanıyor olmasıydı. Bu sisteme göre birinci olan parti tüm milletvekillerini kazanıyordu. Türkiye tarihindeki ilk erken genel seçimin sonucu iktidar partisi aleyhine oldu.

DARBE SONRASI 1983, REFERANDUMUN ARDINDAN 1987 ERKEN SEÇİMİ GERÇEKLEŞTİ
12 Eylül 1980’de gerçekleşen darbeyle yürütülen askeri yönetim süreci sonrasında 1983’te kurulan sandıktan Anavatan Partisi (ANAP) iktidar olarak çıktı. ANAP 1983 yılında Türkiye genelinde yüzde 45.1 oy alarak 211 milletvekili çıkardı. İktidar partisi İzmir’de ise yüzde 34.5 oranına ulaştı ve 5 milletvekili ile TBMM’de temsil edildi. O dönem Halkçı Parti İzmir’de 37.8 oy alarak 8 vekil elde etti. Milliyetçi Demokrasi Partisi ise 27.2 ile 3 vekil kazandı. Siyasi yasakların kaldırılması referandumundan istediği sonucu alamayan Başbakan Turgut Özal erken seçime gitti. Erken gerçekleşen 1987 seçimlerinde ise ANAP iktidarı Türkiye genelinde oy oranı olarak yara aldı. Birinci parti konumunda olan ANAP’ın oyu bu kez 36.3’e geriledi. Fakat parti 292 vekile ulaşmayı başardı. İzmir’deki tablo ise farklıydı. ANAP 1987 seçimlerinde kentte oyunu 35.8’e çıkardı ve 8 milletvekili elde etti. İzmir’de SHP 35.6’lık oy oranı ile 10 milletvekili kazandı. DYP 15.6’lık oy aldı ve 1 milletvekili çıkardı. DSP ise yüzde 9.2’de kaldı ve hiç milletvekili kazanamadı. Böylece iktidar partisi ülke genelinde oy oranını düşürürken İzmir’de ise arttırdı.

ERKEN SEÇİMDEN ERKEN SEÇİME… 1987-1991
1991’de gerçekleşen erken seçimde Türkiye’de parçalı bir yapı oluştu. Koalisyon döneminde DYP yüzde 27 ile birinci sırada yer aldı. DYP’yi yüzde 24 ile ANAP, yüzde 20.8 ile SHP, yüzde 16.9 ile Refah Partisi, yüzde 10.8 ile DSP izledi.  DYP 178 milletvekili ile parlamentoya girdi. ANAP 115, SHP 88, Refah 62, DSP ise 7 vekil elde etti. 1991 erken seçiminin İzmir yansıması ise ilginçti. Türkiye’de birinci partisi olan DYP geneldeki oyuna paralel bir şekilde İzmir’de yüzde 27.6’ya ulaştı. Parti 7 vekil çıkardı. Kentteki ikinci parti ise yüzde 25.6 ile ANAP oldu. Mecliste 8 milletvekiliyle temsil edilen ANAP’ı ise yüzde 24.5’lik oran ve 4 milletvekili ile SHP takip etti. DSP 15.4 aldı fakat hiç vekil çıkaramadı. Refah Partisi ise yüzde 6 kaldı. Ülke genelinde hakim olan sağ-muhafazakar kitle İzmir’de de varlığını korudu. 1991 yılında İzmir, Türkiye genelindeki sonuçlarla ters düşmedi fakat ANAP’ın erimesi hızlandı.

KOALİSYON DÖNEMİ DEVAM EDİYOR… 1995’TE BİRİNCİ PARTİYE İZMİR’DE KIRMIZI KART!
1987 yılında başlayan erken seçim serisi kapsamında 8 yıl içinde Türkiye halkının önüne üçüncü kez sandık konuldu. 1995 erken genel seçimlerinde Refah Partisi ülke genelinde yüzde 21.4’lük oy ve elde ettiği 158 milletvekiliyle birinci parti oldu. ANAP yüzde 19.6 ve 132 vekille ikinci sıraya yerleşirken DYP 19.2 ile 135 milletvekili çıkardı. DSP 14.6 oy oranı ile 76 milletvekili elde ederken CHP ise 10.7 oy alarak 49 vekil kazandı. İzmir’deki tablo ise farklıydı. Ülkede birinci parti konumunda olan Refah Partisi İzmir’de mecliste giren partiler baz alındığında son sıraya oturdu. Yüzde 8.4 oy oranı ile 2 vekil çıkaran Refah’ın üstünde 4 parti yer aldı. DYP yüzde 23.9 ile kentten 7 milletvekili çıkardı. DSP yüzde 24.4’lük oy oranı ile DYP’yi geride bıraksa da 6 milletvekili elde etti. ANAP ise yüzde 18.8 oy aldı ve 5 milletvekili kazandı. CHP de Refah’ın bir üstünde yer aldı ve yüzde 13.9’luk oy oranı ile 4 vekil elde etti.

1999 VE DSP RÜZGARI… TÜRKİYE’DE BİRİNCİ PARTİ İZMİR’DE REKOR OY!
1999 yılında Türkiye tarihi açısından çok önemli bir olay yaşandı. PKK’lı Abdullah Öcalan yakalandı ve DSP oyları fırladı. Türkiye genelinde yüzde 22.2’lik oran ile 136 milletvekili elde eden DSP, İzmir’de ise rekor kırdı. Kentte yüzde 40.3 oranında oy alan DSP 14 milletvekili elde etti. Türkiye genelinde ise DSP’den sonraki parti yüzde 18 ile MHP oldu. 129 milletvekili kazanan MHP’yi yüzde 15.4’lük oran ve 111 milletvekiliyle Fazilet Partisi izledi.  FP’nin ardından ANAP yüzde 13.2’lik oran 86 vekille geldi. DYP için ise hem genelde hem de İzmir’de çöküş başladı. Parti genelde yüzde 12’lik oranla 85 vekil çıkarırken İzmir’de de parlamentoda yer alan partiler arasında yüzde 4.9’luk oy alarak sonuncu olan Fazilet’in bir üstünde konumlandı. Tüm kötü gidişe rağmen ANAP İzmir’de yine ikinci parti konumundaydı. 15.8’lik oranla kentten 5 vekil çıkaran ANAP’ı, yüzde 11.1 ve 3 milletvekiliyle MHP izledi. Yüzde 9.6 oy alan DYP ise 2 milletvekiliyle yetinmek zorunda kaldı. Meclis dışı kalan CHP ise İzmir’de yüzde 9.8’lik bir oy oranına ulaştı.

2002 İLE AK PARTİLİ YILLAR… MERKEZDE İKTİDAR İZMİR’DE MUHALEFET GÜÇLENDİ
Koalisyon dönemlerinin ardından günümüze kadar süren tek parti iktidarının yaşanacağı günlere gelindi. Yeni kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) gerçekleşen erken seçimde ilk defa yaşadığı sandık mesaisinde iktidara geldi. 2002 yılının 3 Kasım’ında gerçekleşen seçimlerde o döneme kadar iniş ve çıkışlar yaşan diğer partiler adeta silindirle ezildi. Türkiye siyasetinin önemli figürlerinden olan ANAP, DYP ve özellikle Öcalan’ın yakalanmasıyla bir önceki seçimde rüzgarı sırtına alan DSP ile MHP meclis dışında kaldı. AK Parti yüzde 34.3 ve 363 milletvekiliyle meclisteki gücü elinde tuttu. Meclise giren diğer parti konumunda olan CHP ise yüzde 19.4’te kaldı ve 178 vekil çıkardı. Mecliste ayrıca 9 bağımsız milletvekili yer aldı. İzmir’e bakıldığında ise durum biraz farklıydı.  AK Parti ve İzmir’in yıldızı ilk yıllardan itibaren hiç barışmadı. Cem Uzan ile çıkış yakalayan Genç Parti genelde barajı geçemese de İzmir’de ilginç bir sonuç elde etti. Genelde AK Parti’ye yenilen CHP yüzde 29.1’lik oran elde etti fakat milletvekili sayısında rekor kırdı. Alaattin Yüksel’in patronluğunda bugün bile elde edilemeyen ve özlenen tablo olarak örgütte pek çok kesim tarafından dile getirilen sonuç yakalandı. CHP 16 milletvekili elde etti. Bu sayı 17.2 ile 8 milletvekili kazanan AK Parti’nin iki katıydı. İzmir geçmişte pek çok kez olduğu gibi yine iktidarla aynı düşünmüyordu. Ayrıca Genç Parti ise kentte yüzde 17.5’lik bir oranla sürprize imza attı. İktidar partisini geride bırakan Genç Parti genelde barajı geçemediği için hiç vekil kazanamadı. Yeni dönemde Meral Akşener önderliğinde çıkış yakalayan ve İzmir’de tecrübeli siyasetçi Yıldırım Ulupınar’a emanet edilen İYİ Parti’nin bu nedenle 2002 yılındaki Genç Parti’ye benzetildiği ifade ediliyor.

AK PARTİ 2007’DE YÜKSELİŞTE… GENELDE AÇILAN MAKAS İZMİR’DE KAPANDI!
AK Parti’nin iktidarını ikinci dönemle perçinlediği 22 Temmuz 2007 erken genel seçimleriyle meclise MHP de girdi. CHP oylarını çok küçük bir miktar arttırdı. Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AK Parti ülke genelinde yüzde 46.6’lık orana ulaştı fakat milletvekili sayısı 341’e düştü. CHP yüzde 20.9’luk oran ve 112 vekille ikinci sırada yer alarak ana muhalefet görevini üstlendi. MHP ise yüzde 14.3 oyda kaldı ve 71 milletvekili elde etti. Bir önceki mecliste 9 olan bağımsız milletvekili sayısı ise 26’ya çıktı. İzmir’de yine iktidara ters bir tablo oluştu fakat 2002’ye göre makas kapanmıştı. İzmir’de iktidarı elinde bulunduran CHP yüzde 35.5’lik oy oranı ile 11 milletvekili kazandı. AK Parti ise yüzde 30.5 oy aldı ve milletvekili sayısını 1 arttırdı ve 9’a ulaştı. Bu seçimde kentteki dengeleri MHP altüst etti. Bir önceki seçimde meclise giremeyen ve İzmir’den vekil çıkaramayan MHP 2007’de 13.9’luk oy oranı ve 4 milletvekilini kazandı. 2007 erken seçimleri AK Parti’nin ülkede ikinci kez ve daha güçlü şekilde iktidara gelmesini sağlarken İzmir’de de elini güçlendirmesine yol açtı.

TARİHTE BİR İLK VE YENİLENEN SEÇİM… İZMİR’DE CHP’YE İYİ GELDİ!
AK Parti, iktidara geldiği 2002 yılından itibaren ilk defa 7 Haziran 2015 seçimlerinde yeterli çoğunluğu sağlayamadı. Haziran seçimlerinde Türkiye genelinde iktidarda olan AK Parti yüzde 40.87 oy ve 258 milletvekili elde etti. Sırasıyla CHP yüzde 24.95’lik oranla 132 vekil çıkarırken, MHP yüzde 16.29, HDP ise yüzde 13.12’lik oranı yakaladı. MHP ve HDP mecliste eşit koltuk sahibi oldu. İki parti de 80’er milletvekili kazandı. Haziran’da İzmir’de oluşan tablo ise dikkat çekti. Yerelde uzun süredir iktidarda olan CHP yüzde 45.41’lik oran ve çıkardığı 12 milletvekili ile zirvede yer aldı. AK Parti yüzde 26.21’lik oranı yakaladı ve Ankara’ya 8 vekil gönderdi. Yüzde 13.71’lik oy oranına ulaşan MHP ise bu başarıyı 4 vekille taçlandırdı. Genelde çıkış yakalayan ve barajı aşan HDP ise İzmir’de yüzde 10.32’lik oy potansiyeline ulaştı ve 2 vekil kazandı. Gelişmelerin ardından belirsizliğin yaşandığı süreçte CHP-MHP ve HDP ile AKP-CHP arasında kurulabilecek olası koalisyon tartışmaları vücut buldu. Fakat herhangi bir sonuç çıkmayınca bu kez vatandaşlar 1 Kasım 2015’te Türkiye tarihinde ilk kez gerçekleşen tekrarlanan ya da yenilenen bir seçimle tanıştı. Bu kez sandıktan AK Parti iktidarı net olarak çıktı. Türkiye genelindeki seçimlerde AK Parti yüzde 49.50 oy alarak 317 milletvekili kazandı ve iktidara yeniden gelmiş oldu. CHP oyunu küçük bir miktar arttırdı. Yüzde 25.32’ye ulaşan parti 134 milletvekili elde etti. MHP yüzde 11.90’a geriledi ve milletvekili sayısını yarıya düşürdü. 80 vekilden 40’a düşen MHP ciddi kan kaybetti. HDP de yara aldı. Yüzde 10.76’ye düşen HDP 59 milletvekiline geriledi. İzmir’de ise iktidar partisi oyunu yüzde 5 oranında arttırdı. AK Parti kentte yüzde 31.03’e yükselirken vekil sayısı 8’de sabit kaldı. CHP ise oran olarak küçük bir miktarda oy attırırken yüzde 46.76’ya ulaştı ve Haziran’a ilaveten 2 vekil daha kazandı. CHP 14 milletvekili TBMM’ye gönderdi. MHP yüzde 11.35’e ve 4’ten 2 vekile geriledi. HDP de yüzde 8.64 ile 2 vekilini sabit tuttu. 7 Haziran ve 1 Kasım seçimleri kıyaslandığında yenilenen seçimin CHP’ye fayda sağladığı dikkat çekti. 

24 HAZİRAN’DA NE OLUR?
Türkiye’nin yakın siyasi tarihindeki seçimlere bakıldığında sağ-muhafazakar olarak konumlanan kesim ile ‘ortanın solu’ olarak tabir edilen kitlenin sürekli bir mücadele verdiği gözlendi. Günümüzde ‘CHP’nin kalesi’ olarak nitelendirilen İzmir’in ise geçmişte erken ya da zamanında gerçekleşen çok sayıda seçim ve referandumda dönem dönem iktidarla ters düştüğü gözlendi. Fakat bazı durumlarda yerelde iktidarla paralel sonuçların çıkması da dikkat çekti. 16 Nisan 2017 tarihinde oylanan ve kabul edilen anayasa değişiklik paketi kapsamında yeni dönemde vekil sayısı artacak. Bununla birlikte İzmir’den artık 26 yerine 28 milletvekili Ankara’nın yolunu tutacak. AK Parti’nin merkezde 2002’de başlayan ve günümüze kadar güçlenerek gelen sağ-muhafazakar iktidarına karşılık İzmir’de durum farklıydı. Geçmiş dönemde aralıklarla olan ancak 1999 yılında Ahmet Piriştina ile başlayan ve 2004 yılından itibaren de Aziz Kocaoğlu ile sürdürülen sosyal demokrat iktidar büyük ölçüde merkezi yönetimle farklı düşünüyor. Gelinen noktada 2 ay gibi bir sürenin ardından gerçekleşecek 24 Haziran seçimlerinde ise İzmir’in nasıl bir refleks göstereceği şimdiden merak ediliyor.