7’inci referanduma doğru… İzmir’in ‘evet/hayır’ karnesi!

Mehmet İŞLER /EGEDESONSÖZ - Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) anayasa değişikliğinin ikinci tur oylaması da geride kaldı. Teklifin maddeleri yeterli çoğunluk sağlanarak mecliste kabul edildi.

18 maddelik teklif 339 evet oyuyla yasalaşırken referandumun da yolu açıldı.

TARİH 16 YA DA 23 NİSAN…
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın onayı sonrası başlayacak hazırlıkların ardından 16 ya da 23 Nisan’da sandık kurulması bekleniyor.

Böyle Cumhuriyet tarihinde 6 kez yapılan halk oylamalarına bir yenisi eklenecek.

BU KEZ SİSTEM DEĞİŞEBİLİR!
Önceki halk oylamaları anayasa ve mevcut anayasalarda değişiklikleri içerirken, gerçekleşecek olan 2017 referandumu bu kez parlamenter sistemin yerine ‘Cumhurbaşkanlığı sistemi’nin gelmesini öngörüyor.

İZMİR 4 KEZ ‘HAYIR’ DEDİ!
Yapılan halk oylamaları içinde Türkiye’deki vatandaşlar sadece 1988’deki seçimde siyasi iradeye onay vermezken İzmir de ‘hayır’ diyen iller arasındaydı. Halk diğer 5 referandumda ise iradesini ‘evet’ yönünde yansıttı. İzmir 1961, 2007 ve 2010’da sonucun aksine oy kullandı. 1982 ve 1987’de gerçekleşen halk oylamalarında kentten, toplamdaki ‘evet’ tercihinin paralelinde bir sonuç çıktı. Toplamda İzmir 4 referandumda ‘hayır’, 2 referandumda da ‘evet’ oyunun çoğunlukta olduğu iller arasında yerini aldı.

İLK REFERANDUM 1961…
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk referandumu 27 Mayıs 1961 darbesinin ardından yeni anayasa için yapıldı. Türk halkı 9 Temmuz’da sandığa giderek seçimini yüzde 62 ile ‘evet’ten yana kullandı.

İZMİR NE YAPTI?
İzmir ise ‘hayır’ oyunun çoğunlukta kullanıldığı iller arasındaydı. Kentte toplam 436 bin 582 vatandaş oy kullandı. 216 bin 558 kişinin ‘evet’ oyu kullanmasıyla yüzde 49.8’lik oran tekliften yana olumlu tavır yansıttı. ‘Hayır’ diyen 218 bin 472 kişi ise yüzde 50.2’lik oranı oluşturdu. 

12 EYLÜL’ÜN ARDINDAN BİR KEZ DAHA…
Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın tarihine damga vurmuş ve dönüm noktası olan 12 Eylül 1980 Askeri darbesinin ardından 7 Kasım 1982’de anayasa referandumu ve Cumhurbaşkanlığı seçimi bir arada yapıldı. Daha sonra birçok sorunu beraberinde getiren 1982 anayasası 9 Kasım 1982’de yürürlüğe girerken Devlet Başkanı olan Kenan Evren cumhurbaşkanlığı görevine getirildi.

Referandum Türkiye tarihindeki ezici çoğunlukla kabul edilen teklif olarak hala yerini koruyor. Yüzde 91’lik oranla kabul edilen yeni anayasa için tüm illerde çoğunluk olarak ‘evet’ oyu kullanıldı.

İZMİR NE YAPTI?
Kentte 1 milyon 36 bin 974 kişinin sandığa gitti halk oylamasında 936 bin 708 vatandaş ‘evet’ oyu kullanarak, yüzde 90.5 oranını oluşturdu. Yüzde 9.5’lik oran ise 98 bin 38 kişinin olumsuz oy kullanmasıyla meydana geldi.

1987’DE BURUN FARKIYLA…
Türkiye vatandaşları anayasada değişiklik içeren teklif için 5 yıl sonra bir kez daha sandık başına gitti.  1982 Anayasası'nın geçici 4’üncü maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987'de gerçekleşen halk oylamasında yüzde 50.16’lık ‘evet’, yüzde 49.83’lük ise ‘hayır’ tercihi çıktı. Ayrıca ‘evet’ ile ‘hayır’ oyları arasındaki az fark nedeniyle dönemin Başbakanı Turgut Özal erken genel seçim kararı alarak 29 Kasım’da vatandaşın önüne bir kez daha sandık koydu.

İZMİR NE YAPTI?
1982 anayasasının 4’üncü maddesini yürürlükten kaldırdığı için siyasi yasaklara son veren referandum olarak kabul edilen 1987 oylamasında İzmir ‘evet’ tercihinin çoğunlukta olduğu iller arasında yer aldı. Kentte 1 milyon 309 bin 352 seçmen oy kullandı. 729 bin 255 kişi ‘evet’ oyu kullanarak yüzde 58.2’lik oranı oluşturdu. ‘Hayır’ oyları ise 523 bin 438 kişinin oluşturduğu yüzde 41.8’e tekabül etti.

İLK VE TEK ‘HAYIR’ 1988’DE…
1982 Anayasası'nın 127’inci maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması konusunda 25 Eylül 1988’de bir kez daha halk oylaması yapıldı. İlk ve tek ‘hayır’ sonucu çıkan referandum olarak tarihteki yerini koruyan halk oylaması sonucunda değişiklik kabul edilmedi. Böylece 13 Kasım 1988’de gerçekleşmesi planlanan erken yerel seçim yapılamadı.

İZMİR NE YAPTI?
İzmir ‘Hayır’ diyen çoğunluğun arasında yer aldı. Kentte 1 milyon 298 bin 829 kişi sandığa giderek ortaya iradesini koydu. 411 bin 917 kişi ‘evet’, 849 bin 27 vatandaş ise ‘hayır’ dedi. İzmir’de yüzde 32.7’lik ‘evet’ oy oranına karşılık yüzde 67.3’lük ‘hayır’ oranı oluştu.

KRİTİK DEĞİŞİKLİK 2007’DE GERÇEKLEŞTİ
Türkiye'de, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi başta olmak üzere birtakım anayasa değişikliklerini içeren teklif 21 Ekim 2007 tarihinde halkoyuna sunuldu. Milletvekili seçimlerinin 5 yıl değil 4 yılda bir yapılmasını ve birçok maddeyi de içeren teklif yüzde 69’luk oranla kabul edildi.  2007 referandumunda yürürlüğe giren değişiklikler dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2014 yılında halk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı olmasını sağladı.

İZMİR NE YAPTI?
İzmir ‘hayır’ oyunun çoğunlukta olduğu az sayıda il arasında yer aldı. 1 milyon 626 bin 49 kişi sandık başına giderken, 772 bin 848 seçmen ‘evet’, 810 bin 539 vatandaş da ‘hayır’ dan yana tercih yaptı. Seçim sonucunda yüzde 48.8 evet, 51.2 hayır oluştu.

‘YETMEZ AMA EVET’ TARTIŞMALARIYLA 2010…
2007 referandumundan 3 yıl sonra, anayasada 26 maddelik değişikliği içeren paket TBMM tarafından kabul edildi. Meclisteki oylamada AK Parti değişikliğe destek verirken Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) muhalefet görevini yerine getirdi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ise meclise dahi girmedi. Ardından dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından referanduma sunuldu. Halk 12 Eylül 2010 tarihinde sandık başına gitti. ‘Yetmez ama evet’ tartışmalarının yaşandığı süreçte Anayasa Mahkemesiyle ilgili önemli değişiklikleri içeren paket yüzde 58’lik oranla kabul edildi.

İZMİR NE YAPTI?
İzmir yine ‘hayır’ oyunun çoğunlukta olduğu az sayıdaki il arasında yer aldı. Gerçekleşen halk oylamasında kentte 2 milyon 283 bin 900 vatandaş sandık başına gitti. 1 milyon 430 bin 843 kişinin ‘hayır’ oyu kullandığı seçimde 816 bin 4 kişi de ‘evet’ oyu verdi. İzmir’de yüzde 63.17’lik bir oran teklifin kabul edilmemesini tercih ederken 36.87’lik oran ise olumlu tavır sergiledi.