'Asbestli gemi' tartışmaları büyüyor! TMMOB'dan Aliağa'ya 'Gaziemir' örneği

Oktay GÜÇTEKİN / EGEDESONSÖZ - İzmir'in Aliağa ilçesinde geçtiğimiz günlerde gündeme gelen 'asbestli gemi sökümü' konuşu İzmir kamuoyunda tartışmalara neden olmuştu.

Aliağa Belediye Başkanı Serkan Acar gelen eleştiriler üzerine "Radyasyonlu, nükleer atıklı, asbestli gemiler, Aliağa'da sökülüyor, çevre kirletiliyor, şeklinde bir görüş var. Bu bir algıdır. Oysa Aliağa, gemi söküm konusunda o kadar çok iyi ki, kimsenin, hiçbir ülkenin alamadığı sökülecek gemileri, Aliağa alıyor" ifadelerini kullanmıştı.

Meslek odalarından ve STK'lardan tepkiler gelmeye devam ederken, artan eleştiriler sonrası Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)  İKK basın açıklaması düzenledi. Toplantıya İzmir Mimarlar Odası, Çevre Mühendisleri Odası odaları da katıldı.

BÖLGE İÇİN CİDDİ BİR SORUN OLMAYA DEVAM ETMEKTEDİR
Açıklamayı katılımcılar adına İzmir Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Helil İnay Kınay okudu. Kınay "Yapımına 1957 yılında başlanarak, 1960 yılında tamamlanan, 1963-2000 yılları arasında Fransız Donanmasında sonra Brezilya Donanmasında kullanıldıktan sonra hurdaya ayrılan Uçak gemisi NAe Sao Paulo’nun SÖK Denizcilik tarafından açık arttırma yolu ile satın alınarak Aliağa’ya söküm için getirileceğine dair haberler basında ve sosyal medyada paylaşılmıştır.  Aliağa Bölgesinde yaşanan çevre ve halk sağlığına yönelik olumsuzluklar TMMOB İl Koordinasyon Kurulu tarafından da yıllardır dile getirilmektedir. Ülkemizde İzmir ili Aliağa ilçesinde Nemrut körfezinde yaklaşık 380 000 m2 arazi üzerinde 22 adet gemi söküm tesisinde yılda yaklaşık 900 000 ton hurda gemi sökülmekte, parçalanarak özellikte demir-çelik sektörü için hammadde girdisi sağlanmakla birlikte, gemi sökümünün yarattığı çevre kirliliği ve işçi sağlığına yönelik oluşturduğu riskler bölge için ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Gerçekleştirilen uygulamalar ile ilgili olarak karşımıza çıkan tablo ve yaşanan örnekler de kaygılarımızı ve haklılığımızı arttırmaktadır" ifadelerini kullandı.

ATIKLARIN ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ÇEVRE KİRLİLİĞİ OLUŞTURMA RİSKİ BULUNMAKTADIR
Gemilerin sökümünün insan ve çevre sağlığı için ciddi bir risk olusturduğuna dikkat çeken Kınay, "Hurda gemi söküm işlemleri, çevre ve insan sağlığı açısından kirletici unsurlar taşıması nedeniyle, kontrol altında bulundurulması ve çevre açısından gerekli önlemlerin alındığı bölgelerde yapılması gereken çevresel riski yüksek faaliyetlerdir. Genellikle 20 yaş ve üzeri gemilerin yapımında izolasyon maddesi olarak kullanılan asbestin sökülmesi, geçici ve nihai depolanması, hurda gemilerde faaliyet türlerine göre farklı türde atıkların, ağır metallerin, madensel yağların, Poliaromatik Hidrokarbonların (PAH), Poliklorlü Bifenillerin (PCB), tehlikeli atıkların  önemli ölçüde çevre kirliliği oluşturma riski bulunmaktadır. Çevresel riski yüksek olan ve gerçekleştirilmesi halinde gerekli özel önlemlerin alınması ve uygulanması maliyetleri de yüksek olan gemi söküm sektörü Avrupa ülkelerinde tercih edilmemekte, Türkiye’nin lider olarak yer aldığı Gemi Söküm Sektörünün yapıldığı diğer ülkelerin  Pakistan, Hindistan ve Bangladeş gibi ülkeler olması bu liderliği sorgulatmaktadır" dedi.

TEHLİKELİ ATIKLARDAN ARINDIRILMASI ZORUNLUDUR
İmzalanan sözleşmeye dikkat çeken Kınay, sözlerine şu ifadeler ile sürdürdü;

"Tehlikeli atıkların sınır ötesi taşınması ve bertarafı ile ilgili 1992'de imzalanan Uluslararası Basel Sözleşmesi ve 31 Mart 2017 tarihinde ise  Gemilerin Güvenli ve Çevreye Duyarlı Geri Dönüşümü hakkında Hong Kong Uluslarası sözleşmesi TBMM tarafından onaylanmıştır. Sözleşmenin amacı, insan sağlığına, güvenliğine ve çevreye karşı bir risk oluşturmayacak şekilde faaliyet göstermelerini sağlamak amacıyla gemiler ve gemi Söküm tesisleri için standartları belirlemektir. Bu çerçevede; Söküme gelen gemilerin yapısında ne tür tehlikeli maddeler kullanıldığı ve bununla ilgili envanterinin çıkartılması, gemilerin tehlikeli atıklardan arındırılması zorunludur. Gemi geri dönüşüm planı özel olarak her gemi için detaylı olarak hazırlanmalıdır… Planda Geri Dönüşüm Tesisi içerisinde geri dönüşümü yapılamayacak tehlikeli maddelerin bertaraf edilmesi veya çevreye zarar vermeyecek şekilde muhafaza edilmesi net olmalıdır. Gemi ancak bu şartlar altında Ülke karasularına alınıp, baştankara yapılarak söküm iznine tabi tutulabilecektir. İdari prosedürün amacı hem tehlike arz eden sektör faaliyetini kontrol altında tutmak hem de çevre ve insan sağlığının korunmasını sağlamaktır. Ancak yaşanan süreçler gemi söküm işlemlerinin ulusal ve uluslararası mevzuata uygun ve şeffaf bir şekilde yürütülmediğini göstermektedir."

BÜYÜK BİR HIZLA BU KİRLİ GEMİLER SÖKÜME ALINMAKTADIR
"Ülkemizin Atık İthalatında gerçekleştirilen yüksek oranlar ile Atık Çöplüğü Olma politikasını ortaya koymaktadır. Gemi geri dönüşüm faaliyet alanında da Uluslararası Sözleşme ve ulusal mevzuat hükümlerini dikkate almaksızın, içeriğinde sağlığa ve çevreye zararlı maddeler içeren gemiler bir kısım yollar ile karasularına getirilmekte ve bu usulsüzlüklerin ortaya çıkışını engellemek adına büyük bir hızla bu kirli gemiler söküme alınmaktadır.  Farklı türlerde tehlikeli madde içeren gemilerin denizin içerisinde ve karada sökülmek suretiyle gerçekleştirilen sökme işleminin karada ve denizde yarattığı çevre kirliliğinin yanı sıra binlerce ton metal içeren gemileri denizde ve/veya kumsalda oksijen kaynağı ile kesme yöntemi ile yürütülen çalışmalarda hava kirletici bileşenleri atmosfere verilmektedir. Aliağa’da gemi söküm faaliyetleri kaynaklı çevresel ve sağlık riskleri karnesi de kuşkuları büyütmektedir."

YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARLARINA RAĞMEN GEMİ SÖKÜMÜ GERÇEKLEŞMİŞTİR
"2015 yılı Ocak ayında Aliağa’ya getirilen zehir yüklü gemi Kuito, mevzuat hükümlerine aykırı olarak ülke karasularına getirilmiş, Çevre Mühendisleri Odası ve İzmir Barosu’nun yürüttüğü hukuki süreçlere rağmen baştankara edilerek çok kısa süre içerisinde sökülmüştür. Söküm işlemi tamamlandıktan aylar sonra İzmir 3. İdare Mahkemesi tarafından yürütmeyi durdurma kararı verilmiştir. Sökümü yapılan gemiden çıkan atıkların türü ve miktarı, nasıl bertaraf edildiği, radyoaktivite içerip içermediği, sökülen parçaların nereye gönderildiği yönünde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Kuito Gemisi ile yaşanan süreç 2016 yılında ETHANE adlı sıvılaştırılmış doğal gaz tankerinin sökümü sırasında da yaşanmış, açılan davalar ve alınan yürütmeyi durdurma kararlarına rağmen gemi sökümü gerçekleşmiştir."

TELAFİSİ MÜMKÜN OLMAYAN ZARARLAR VERECEĞİ BİLİNEN BİR GERÇEKTİR
"Son günlerde; yapımına 1957 yılında yapımına başlanarak, 1960 yılında tamamlanan, 1963 -2000 yılları arasında Fransız Donanmasında sonra Brezilya Donanmasında kullanıldıktan sonra hurdaya ayrılan Uçak gemisi NAe Sao Paulo’nun SÖK Denizcilik tarafından açık arttırma yolu ile satın alınarak Aliağa’ya söküm için getirileceğine dair haberler paylaşılan  CLEMENCEAU sınıfı geminin İMO NO: MMSI 710442000 PWSP kaydının bulunduğu bilinmektedir. Yapım yılı da göz önünde bulundurulduğunda, asbest ve radyoaktivite dahil olmak üzere önemli miktarda tehlikeli ve zararlı atık içerdiği,söz konusu geminin savaş gemisi olması itibari ile nükleer denemelerde kullanıldığı iddia edilmektedir. Yapım yılı ve teknolojisi göz önüne alındığında yüksek miktarda tehlikeli ve zararlı atık içeren bu gemi ile ilgili iddiaların doğru olması halinde, çevreye ve canlı yaşamına telafisi mümkün olmayan zararlar vereceği bilinen bir gerçektir. Geminin alım fiyatı ton başına 75 $ olduğu iddia edilmektedir. Gemi Söküm Sektöründe ortalama metal fiyatının ton başına 450$ olduğu bilinmektedir. Satın alma fiyatı piyasa ortalamalarının çok altında olan bu geminin fiyatı 'ucuzdur vardır bir hikmeti' sorusunu da gündeme getirmektedir."

TEHLİKELİ ATIK İTHALATINI YASAKLAMAKTADIR
"Geminin Avrupa’da bulunan Gemi Söküm tesislerinde sökülmemesi, Hindistan’da bulunan tesislerde sökümünün gerçekleştirilememesi nedeni ile Aliağa’nın seçildiği iddiaları bulunmaktadır. Hindistan’ın sökmeyi kabul etmediği Gemiyi Aliağa’da sökülmek üzere hangi gerekçe ve koşullarla kabul edilmiştir? Çevre Kanunu’nun 13. Maddesine göre tehlikeli atıkların ithalatı yasaktır. Aynı şekilde, ülkemizin de taraf olduğu Tehlikeli Atıkların Sınır Aşırı Taşınması ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi de tehlikeli atık ithalatını yasaklamaktadır. Söz konusu gemi tehlikeli atıklardan ve kontamine olmuş yapılardan arındırılmış mıdır?  Geminin 600 ton asbest içerdiğine ilişkin iddialar bulunmaktadır. Asbeste dair herhangi bir inceleme yapılmış mıdır? Asbestten arındırıldığına dair herhangi bir bilimsel rapor bulunmakta mıdır? Gemide denetim yapılmış ise asbeste dair analiz sonuçları nelerdir? Atık gemilerin ithalatı için bir zorunluluk olan uluslararası geçerliliği olan bir notifikasyon bulunmakta mıdır?

ÇEVRE VE HALK SAĞLIĞINA İLİŞKİN ENDİŞELERİMİZİ ARTTIRMAKTADIR
"Gemi Söküm Yönetmeliği gereği yabancı bayraklı geminin tüm atıklardan arındığına ilişkin belgesinin bulunması, gas-free işlemlerinin gemi Ülkemize getirilmeden önce yapılmış olması, ilgili makamlardan notifikasyon ve ordino işlemlerinin tamamlanmış ve gerekli izinlerin alınmış olması gerekmektedir. Aliağa Gemi Söküm Tesislerinde 1974 yılından beri sökülen gemilerden çıkarılan her türden tehlikeli zararlı kimyasal sınıfından olan bileşenlerin miktarı, nerede ve nasıl arıtıldıklarına dair belgelerin kamuoyu ile paylaşılması gerekmektedir. Ülkemizde atık ithalatı ve atıkların ülkemize giriş yolları yaşanan sorunlar örneğinde; Gaziemir`de 2007 Yılında tespit edildiği ortaya çıkan, ülkemize girişi yasak olan, nasıl geldiğine dair bilgi paylaşılmayan radyoaktif atıklarla ilgili sürecin hala devam ettiği, Gaziemir halkının radyoaktif atıklarla birlikte yaşadığını bir kez daha hatırlatırken; gemide bulunması muhtemel radyoaktif atıkların nasıl bertaraf edileceği hususu çevre ve halk sağlığına ilişkin endişelerimizi arttırmaktadır."

ÇÖPLÜK HALİNE GETİRİLMESİ KABUL EDİLEMEZ
"Ülkemizin atık ithalatı sürecinde Avrupa’nın ürettiği ancak kendi topraklarında bertaraf etmediği, başka ülkelerin kabul etmediği atıkların gönderildiği bir çöplük haline getirilmesi kabul edilemez. Gemi hakkındaki iddialar ile ilgili olarak sorularımıza ilgili kurum, kuruluş ve kişiler tarafından belgelerle birlikte cevap verilmeden, kamuoyu bilgilendirilmeden geminin ülkemiz karasularına girişine izin verilmemeli, söküm işlemi gerçekleştirilmemelidir. Aksi durumda, sürecin hukuksuzca yürütüldüğü ve fiili durumla tehlikeli atığın ülkemize sokulduğuna dair endişelerimiz pekişecektir. Kamusal sorumluluğumuz, yasa ve mevzuatımızın bize verdiği görev ve sorumluluk kapsamında süreci takip edeceğimizi kamuoyuna duyururuz."

HERKES KENDİ GÖREVİNİ YAPSIN
Açıklama sonrası basın mensuplarının sorularını yanıtlayan TMMOB Sekreteri ve Maden Mühendisleri Odası Başkanı Aykut Akdemir ise Aliağa Belediye Başkanı Serkan Acar'ın açıklamalarını değerlendirdi. Akdemir, "Daha önce Narlıdere Belediye Başkanı'da bir açıklama yapmıştı. Bu konuda Narlıdere Belediye Başkanı'nın yaptığı açıklama ile Aliağa Belediye Başkanı'nın açıklama bizim için aynıdır. Aliağa Belediye Başkanı oy aldığı kişilere istediğini söyleyebilir. Biz burada gemi sökümünde kimse çalışmasın demiyoruz. Bizim istediğimiz şey kurallara uyulması ve herkesin görevlerini yapmasını talep ediyoruz. Belediye Başkanı kendi görevini yapsın. Bizler kendi görevlerimizi yapıyoruz" ifadelerini kullandı.

BİZ BUGÜN BURADAN BU SUÇ DUYURUSUNU YAPIYORUZ
Akdemir, ayrıca ellerinde henüz geminin asbestten arındırıldığına dair bir belgenin olmadığını belirtti. Akdemir, “Türk karasularına bir çöplük giriyor. Gemide 600 ton asbest olduğu iddia ediliyor ve bu geminin asbestten arındırıldığına dair belge ve kanıt yok. Bu belgenin Türkiye kamuoyuna açıklaması gerekiyor. Biz bu belgeleri açıklamaya davet ediyoruz. Ayrıca bu geminin Türkiye karasularına girmesini engelleyecek olan kurumları göreve çağırıyoruz. Bu belgeler olmadan bu geminin karasularımıza girmesine izin veren her türlü kamu çalışanı suç işlemiş olacaklardır. Biz bugün buradan bu suç duyurusunu yapıyoruz" dedi.